Glasilo Podružnice Srpskog lekarskog društva Zaječar

Godina 2009     Volumen 34     Broj 3-4
     
      [ Sadržaj ] [ Indeks autora ] <<< ] >>> ]      
      UDK 614.2(497.113)(091);
         616-053.2(497.113)(091)

ISSN 0350-2899, 34(2009) Br.3-4 p.197-202

     
   
Istorija medicine

Razvoj dečije zdravstvene službe u Srednjem Banatu
(Development of child care service in Mid-Banat)

Branislav Stanimirov
Dom zdravlja "Novi Sad"
     
 
 
     
 

 

         
      Sažetak:
Autor želi da prikaže razvoj zdravstva u srednjem Banatu od prvih pisanih dokumenta do danas, kao i razvoj dečije zdravstvene službe. Iz rada se može videti da zdravstvena zaštita u srednjem Banatu, postoji više od dva veka, da je medicina toga doba bila prilično razvijena za ondašnje prilike, kao i podatak da je prva bolnica osnovana 1769 godine i da je vrlo brzo otvorena prva apoteka, koja je bila snabdevač lekovima bolnice i grada. Nas su učili da istorija medicine počinje sa starim Grcima i da je Grčka začetak medicine i medicinske misli. Kako se naša saznanja menjaju, sada znam da su se varali, jer su medicina i medicinska misao postojali nekoliko hiljada godina pre nego što su se pojavili prvi grčki lekari. Prastara shvatanja medicinske istorije postala su nam pristupačna, kao i davno stečeno saznanje: “.... da je bolest starija od života, a lečenje jedno od najstarijih čovekovih zanimanja....“
Ključne reči: Banat, razvoj zdravstva, bolnica, apoteka, stari Grci, bolest, život

Napomena: sažetak na engleskom jeziku
Note: Summary in English
     
             
     
     
     

I

Zdravstvena zaštita stanovništva Banata potiče od pre dva veka. U vreme turske okupacije zdravstvena zaštita nije bila razvijena, te je dominiralo nadrilekarstvo, vračare i narodni lekari. Podaci o začetku zdravstvene službe i njenom razvoju na području današnjeg Banata, pa sam tim i Zrenja-nina, veoma su oskudni, naročito kada je u pitanju zdravstvena zaštita dece.
Najteži problem stanovništva ovog kraja pred-stavljao je podvodan teren, s nestalnim tokovima reka, močvarama i ritovima. Stoga je razumljivo što su ove okolnosti donosile i odgovarajuću patologiju, koja se manje-više održavala i do današnjih dana: oboljenja disajnih organa, alergijske bolesti, crevna oboljenja (usled loše vode za piće ) i drugo.
Značajnu prekretnicu u unapređenju zdravstvenog stanja stanovnika ovog kraja predstavljaju radovi na regulaciji rečnih korita i uklanjanju močvara, čime su sprečene poplave, obezbeđena je plovnost reka i stvoreni su bitni uslovi za bolje zdravstvene prilike stanovništva. Hidromeliracioni radovi zapravo traju oko 200 godina, tako da kanal Dunav-Tisa-Dunav predstavlja savremenu kariku u nizu.
 

II

Za očuvanje zdravlja stanovništva u Temišvaru se nalazio kamelarni medikus za ceo Banat, pod njim su bili hirurzi-felčeri, a najviši lekar ordinarij Torontalske županije bio je Matija Roka.
Prva bolnica prema raspoloživim podacima u tadašnjem Velikom Bečkereku osnovana je 1769. godine (slika 1) sa kapaciteteom od šest bolesničkih postelja, felčerskog tipa i obima, u današnjoj Subotićevoj ulici. Prvi lekari i hirurzi u našem gradu bili su: Tobijas Hajm i Franciskus Frank.
Prva apoteka u gradu osnovana je 1784. godine i bila primarni snabdevač lekovima celog grada, okoline pa i same bolnice.
Bolnica je do 1890. godine postojala kao gradska ustanova, a onda prelazi pod upravu Torontalske županije. Županijska skupština 1892. godine donosi odluku da u Velikom Bečkereku, sedištu županije, izgradi novu veliku bolnicu, pošto tadašnji kapacitet ne zadovoljava tadašnje potrebe stanovništva.
Nova Bolnica građena po paviljonskom tipu, sa kapacitetom od 100 bolesničkih postelja, počinje sa radom 1895. godine, u sadašnjoj ulici dr Vase Savića (Slika 2). Postojalo je Hirurško, Očno, Interno, Zarazno, Kožno-venerično i Porodiljsko odeljenje. Podataka o posebnom smeštaju bolesne dece nema, a zdravstvena zaštita dece u vreme ot-varanja bolnice sprovodila se na svim odeljenjima.
Statistika o kretanju bolesnika, u prvim godinama funkcionisanja nove bolnice pa sve do 1919. godine, ne pokazuje naročitu privlačnost za bolesnike, iako se dijagnostika i terapija u bolnici nije bitno razlikovala od okolnosti koje su postojale u privatnim ordinacijama.
Lekari nisu bili specijalisti, osim okuliste, sestre su bile priučene, injekcija nije bilo kao ni apotekara, a lekovi su nabavljani iz gradskih privatnih apoteka. Hirurške intervencije bile su skromne, a protokoli operacija sačuvani su tek od 1916. godine.
 

III

Izvestan uvid u zdravstvene prilike tog doba pružaju pretežno izveštaji glavnog gradskog lekara, za period od 1877-1886. godine, kada je Veliki Bečkerek imao oko 20.000 stanovnika. Mnogi su umirali bez lečenja kod lekara, tako je 1891. godine umrlo bez lekarskog pregleda: dece do 7 godina od 296 bolesnih 221 dete je umrlo, što iznosi 74,2% i odraslih od 336 bolesnih, umrlo je 128, što iznosi 37,8%.
Vlast je preduzimala mere kažnjavanja protiv onih koji nisu tražili pomoć lekara, međutim kasniji podaci o smrtnosti ne ukazuju da su te mere kažnjavanja imale značajniji uticaj na pad opšte smrtnosti, iako je procenat umrlih bez lekarske pomoći ubrzo snižen. Sve do 1919. godine nema podataka kako su se u bolnici lečila deca.
Zdravstvena zaštita dece u vreme otvaranja bolnice sprovodila se na svim odeljenjima, a u gradu je isključivo funkcionisala u delokrugu vanbolničkih ustanova, u periodu između dva svetska rata.
 

IV

Državni Dečiji dispanzer za odojčad, sa dečijim obdaništem, počinje sa radom 1920. godine, pod rukovodstvom dr Jovana Stajića. Dnevno je u ob-daništu boravilo 30 do 35 dece iz radničkih porodica.
Državna Školska Poliklinika počinje sa radom aprila 1925. godine, smeštena u prostorijama gradskog fizikata, pod upravom dr Đorđa Faraga, kada dolazi i pedijatar dr Vlastimir Ivković, koji podiže stručni nivo rada u dispanzeru. Za sledećih pet godina rada u dispanzeru je bilo 14.349 prvih i ponovnih pregleda i 27.334 konsultacija. Za to vreme dispanzerska sestra obavila je 1266 kućnih poseta zdrave i bolesne odojčadi. Održana su i popularna predavanja i izložba “MATI I DETE“. Rezultat takvog rada bilo je smanjenje smrtnosti odojčadi narednih godina. U to vreme poliklinika je imala dva stalna lekara-pedijatra: dr Đorđe Farago i dr Tatjana Vukanović, a sarađivao je i stalni zubni lekar. Vršeni su sistematski i drugi pregledi školske dece, te je za pet godina pregledano 12.800 dece.
 

V

Dom narodnog zdravlja osnovan je 1930. godine, u ulici Princa Đorđa, a delokrug se protezao na celo područje Banata, pri kojem su funkcionisala i oba dispanzera. Ustanova je imala za cilj suzbijanje zaraznih bolesti, a sastojala se iz: Školske poliklinike, Kožno-venerične ambulante, Bakteriološke stanice, Pasterovog odeljenja i Dečijeg dispanzera.
Rad u Dečijem dispanzeru odvijao se na sledeći način: pre podne se obavljao rad sa bolesnom decom, a dva puta nedeljno, po podne obavljano je savetovanje za majke zdrave odojčadi. Od 1936. godine radi pored stalnog i jedan honorarni lekar, angažovana je i jedna dobrovoljna bolničarka. Pored redovnog rada, održavaju se predavanja i tečajevi, broj pregledane dece raste, te se produžava radno vreme. Smrtnost odojčadi i male dece u periodu od 1919-1943. godine se smanjuje, iako je broj živorođene dece u tom periodu u opadanju. Natalitet je upadljivo opao nastupanjem privredne krize 1929. godine i najniži je u periodu 1934-1938. godine, u doba najmanjih radničkih zarada, okupacije i za vreme II svetskog rata.
 

VI

U Bolnici se na Internom odeljenju u prizemlju 1938. godine otvara Odsek za dečije bolesti sa pedijatrom dr Vukomanom Šoškićem, kao šefom, koji je na tom mestu ostao do rata 1941. godine, iz kojeg se nije ni vratio. Stacionarno lečenje dece do te godine, kao i ranijih godina obavljano je na raznim odeljenjima bolnice. Odeljenje je imalo jednu bolesničku sobu sa 14 postelja, za smeštaj dece različitog uzrasta.


Slika 1. Zgrada prve bolnice 1769. godine.



Slika 2. Zgrada nove bolnice iz 1895 godine “Hirurško odeljenje”

Za vreme okupacije ovaj odsek vodio je Nemac dr Gimpel, a drugi podaci iz tog perioda nisu poznati.
U toku II svetskog rata zdravstvena zaštita dece na ovom području imala je materijalnih i kadrovskih problema. Obim dotadašnje zdravstvene zaštite bitno se smanjio, a u okolnim selima zdravstvena zaštita dece svedena je na minimum ili čak nije ni postojala.
Nakon oslobođenja 1944. godine otvara se Oblasna dečija bolnica (slika 3) kao zasebna ustanova, sa 100 bolesničkih postelja, jer je u Banatu bio veliki broj dece, pretežno ratne siročadi iz drugih krajeva, često vrlo lošeg zdravstvenog stanja, pa kapacitet od 14 postelja u bolnici na Internom odeljenju nije bio dovoljan za svu decu kojoj je bilo potrebno stacionarno lečenje.
Bolnica se smešta u zgradu bivšeg sanatorijuma dr Klajića u ulici Rajsa broj 4 (sadašnja Plućna bolnica), poseduje Rendgen aparat, laboratoriju i apoteku. Upravnik bolnice i jedini lekar bio je dr Dragomir Žegarac, koji je radio „ambulantno i bolnički“. U ovoj bolnici godišnje je lečeno oko 3000 dece.
Dečija bolnica se 1946. godine preseljava u adaptiranu zgradu u ulici Narodne omladine broj 16, a februara iste godine osniva se i posebno Dečije zarazno odeljenje, odvojeno od Dečije bolnice, sa kapacitetom od 40 postelja, smešteno u stambenoj zgradi u Gundulićevoj ulici broj 6, pod ruko-vodstvom dr Veljka Popova.


Slika 3. Zgrada oblasne dečje bolnice iz 1944. godine.

Obe Dečije bolnice prestaju sa radom 1947. godine, kada se smanjuje masovnost dečijih zaraznih bolesti, te se mali bolesnici dalje leče u Opštoj bolnici na zaraznom odeljenju.
 

VII

U krugu sadašnje bolnice otvara se Dečije odeljenje 1947. godine, u adaptiranoj zgradi očnog odeljenja (Slika 4), sa kapacitetom od 52 postelje i 15 postelja za majke dojilje, sa boksevima i mlečnom kuhinjom. Na odeljenju rade pedijatri: dr Dragomir Žegarac, dr Miroslav Vrška i primarijus dr Branko Sečujac. Sa radom počinje laboratorija i rendgen kabinet, uvodi se metoda elektrokardiografije.
Nova zasebna zgrada Dečijeg odeljenja, sa dva sprata uz savremene uslove boravka, nege i lečenja dece uz rad subspecijalističkih službi počinje sa radom 1973. godine u krugu sadašnje bolnice, sa kapaciteom od 80 postelja za decu i majke pratilje.
 

VIII

Srednjobanatski upravni okrug sa 221.253 stanovnika, sa teritorijalnom površinom od 3254 km² nalazi se u Severoistočnom delu Srbije, u AP Voj-vodini, sa sedištem okruga u Zrenjaninu, najvećim gradom u Banatu, trećem po veličini u Vojvodini posle Novog Sada i Subotice. Jedan od starih na-ziva grada bio je Veliki Bečkerek. Broj stanovnika u široj gradskoj oblasti (opštini) prema popisu iz 2002. godine iznosio je 132.051 stanovnika.
Danas, zdravstvena zaštita dece u Srednjobanatskom okrugu funkcioniše na primarnom nivou u pet Domova zdravlja u čijem je sastavu služba za zdravstvenu zaštitu dece i omladine: dr „Boško Vrebalov“ – Zrenjanin (koji je najvećeg kapaciteta i po broju pruženih usluga), Žitište, Sečanj, Srpska Crnja i Novi Bečej, i po sekundarnom nivou (Opšte bolnica dr „Đorđe Joanović“- Zrenjanin) u čijem je sastavu dečije odeljenje i pruža usluge svoj deci na teritoriji Srednjobanatskog okruga kao jedina regionalna opšta bolnica.
U okviru Doma zdravlja postoji dečiji i školski dispanzer (sa preventivom i kurativom, Razvojnim savetovalištem i Savetovalištem za mlade). Za zdravlje dece brinu 18 specijalista-pedijatara, uz prateće službe neophodne za dijagnostiku i lečenje dece na primarnom nivou zdravstvene zaštite. U kartoteci postoji preko 22.000 zdravstvenih kartona predškolske i školske dece, i većina njih ima svog izabranog pedijatra.
Dečije odeljenje ima odsek za odojče i malo dete (0-3 god.) i odsek za predškolsko i školsko dete (3-15 god.), a na odeljenju radi 10 specijalista-pedijatara i 5 subspecijalista uz savremenu opremu za dijagnostiku i lečenje obolele dece na sekundarnom nivou zdravstvene zaštite.


Slika 4. Zgrada dečje bolnice iz 1947. godine
 

IX

Na osnovu svega napisanog (i pored nepotpune arhivske građe), razvoj zdravstvene službe u gradu na Begeju i teritoriji srednjeg Banata, ukazuje na trnovit put koji je trebalo savladati kako bismo danas imali brojan i visoko stručan lekarski kadar, opremljene zdravstvene ustanove, koje su u službi i na raspolaganju „malim i velikim“ pacijentima.
I, na kraju, može se zaključiti, da su prve zdravstvene ustanove bile preteče današnjim ambulantama i bolnicama, za kojima potreba nikad ne prestaje.
 

     
     
 
     
     

LITERATURA

  1. Dobrivoje Paunović, Marko Kovačević i Stevan Aleksin: Sto godina opšte bolnice Dr Đorđe Jovanović u Zrenjaninu 1895-1995.
  2. Rajka Grubić i Nada Benjocki: Istorijski razvoj zdravstva u srednjem Banatu
  3. Jožef Vencel: Socijalno osiguranje bolnice i stručne lekarske organizacije Zrenjanin 1965.
  4. Skup lekara: Istorijat zdravstvene službe posle drugog svetskog rata u Zrenjaninu
  5. Dobrivoje Paunović, Tijana Paunović: Istorijski razvoj zdravstva i lečenje očne bolesti u srednjem Banatu, Zrenjanin 1990.
     
      Posebnu zahvalnost na izvanrednoj stručnoj pomoći, savetima i sugestijama, posvećenom vremenu i trudu u izradi ovog rada, dugujem, mojim dragim prijateljima iz detinjstva do današnjih dana: čika Ljubi i tetka Stojanki.      
             
     
     
      Adresa autora:
Branislava Stanimirov
Dom zdravlja “Novi Sad“
Bulevar Cara Lazara 75
21000 Novi Sad
e-mail: bonsa@beotel.rs
Rad predat: 04. 10. 2009.
Rad prihvaćen: 04. 11. 2010.
Elektronska verzija objavljena: 30. 01. 2010.
     
             
             
      [ Sadržaj ] [ Indeks autora ] <<< ] >>> ]      
     
 
 
     
Timočki medicinski glasnik, Zdravstveni centar Zaječar
Journal of Regional section of Serbian medical association in Zajecar
Rasadnička bb, 19000 Zaječar, Srbija
E-mail: tmglasnik@gmail.com

Pretraživanje / Site Search

  www.tmg.org.rs

 
     
 
 
      Design: Infotrend  
         

counter on myspace