Osnivanje sekcije za istoriju medicine SLD
The Founding Chapter for the History of Medicine of SLD

Srebrica Knežević
Filozofski fakultet - Beograd

Sažetak:
 
Ključne reči: Istorija medicine, Srpsko lekarsko društvo
Key words: History of medicine, Serbian association of medical doctors

Uvod i cilj

Sekcija za istoriju medicine i zdravstvene kulture Timočke oblasti okuplja znatan broj saradnika, prvenstveno lekara i farmaceuta a zatim i poslenike struka kojima narod i njegovo zdravlje leže na srcu. Godinama su, ne samo ljudi zaposleni ili privučeni zavičajem dolazili rado i sarađivali sa nukleusom u Zaječaru koji je osnovao Prim. dr sci Petar Paunović i svoje sastanke su realizovali u Muzeju u Zaječaru, ili u Zavodu za zdravstvenu zaštitu Timok, ili pak na Rajačkim pivnicama; zatim u Gamzigradskoj banji 2001. god, ili, kao ovoga puta, oktobra 2003. god. na obali Dunava, u Lepenskom viru. Ovakvi naučni skupovi kada se međusobno sumiraju rezultati istraživačkih nastojanja susreti su kada se posle podnetog referata u direktnom razgovoru razrešavaju mnoge dileme, ukazuje na smernice, pronalaze i najbolja rešenja. Svakako da najnoviji rezultati Timočke aktivnosti na pokretanju ŠKOLE ZDRAVLJA na Internetu www.zcbor.com/skozdr.html ili sajt Prim. dr sci Petra Paunovića www.etos.co.yu/zdravlje je najbolji dokaz da je ova grupacija već sa svojom trećom decenijom aktivnog rada u Zaječaru krenula novim stazama (1).
Kako se radi o uglavnom srednjem ili mladom kadru zdravstvenih poslenika i istraživača zdravstvene kulture u sadašnje vreme, potrebno je ukazati i na one najranije periode, osnivanje i nastanak prvobitne Sekcije za istoriju medicine pri Srpskom lekarskom društvu pre više od pola veka, tačnije 1950. godine u Beogradu. Pošto se iz ovoga krila kasnije i u ostalim našim sredinama razvijalo interesovanje i organizovao naučni rad po svim tadašnjim republikama, društvo se objedinjavanjem proširivalo i vremenom menjalo ime i sticalo sve više i više saradnika u Jugoslaviji. Izdavan je i priličan broj glasila. U zavisnosti od političkih događanja, na kraju Savez društava se raspao, pa i pojedini njegovi delovi, nekad veoma aktivni se ili ugasili ili rad zamrzli. Iz svih tih razloga nije na odmet jedan opšti i koncizan pregled početaka, razvoja i utvrđivanja značajnog mesta u kulturi koje su svojim radom i rezultatima na polju istorije medicine i zdravstvene kulture postigli naši čuveni prethodnici, eminentni medicinski stručnjaci poput organizatora sanitetskog generala dr Vladimira Stanojevića doživotnog predsednika sekcije, zatim: Prim. dr Milorada Dragića, akademika Koste Todorovića, Prim dr Milutina Velimirovića, akademika Jovana Tucakova i drugih od kojih već davno ni jedan nije među živima (2).

Pristup i metod

Istraživački postupak zahteva obuhvatanje najranijih sastanaka, zapisnika, zatim analizu prvih rezultata – Zbornika radova, koji su danas već bibliofilske retkosti iz prostog razloga što u tim, posleratnim vremenima nakon Drugog svetskog rata nije bilo ni sredstava, ni kvalitetne hartije ni procesa štampanja. Mali tiraž jedva da je pokrio članstvo i mogućnost da medicinske biblioteke dobiju po jedan primerak. Loš kvalitet publikacija i jedva vidljiva štampa, slab povez učinio je, da se sa pravom pitamo imaju li ih i danas naši glavni centri, biblioteke i Muzeji istorije medicine u čitljivom stanju, da se mogu koristiti? Za ovaj razvojni pregled poslužila su mi i moja lična sećanja, još iz davnih studentskih dana kada me je Prof. dr Jovan Tucakov upoznao i angažovao smatrajući, da ću posećujući njihova predavanja i sama se zainteresovati, sto nije uzalud pretpostavio. Pošto, pored profesionalnog etnološkog usmerenja (3) etnomedicina i istorija zdravstvene kulture postale su moja paralelna preokupacija. Skoro bi se moglo reći infekcija u smislu i velikom procentu ličnog stvaralastva (4). Uz sve predhodno, i pored neophodne skromnosti ipak moram pomenuti da sam bila zainteresovan i revnosan član. Kao takva bila sam predložena i izabrana za generalnog sekretara Naučnog društva za istoriju zdravstvene kulture Jugoslavije u vreme kada je na njegovom čelu bio akademik, general dr Gojko Nikoliš kao predsednik. Takodje, više godina zaredom bila sam sekretar Sekcije SR Srbije Naučnog društva za istoriju zdravstvene kulture. Godine 1971. kada smo pokrenuli časopis ARHIV ZA ISTORIJU zdravstvene kulture Srbije, bila sam njegov prvi urednik.

Na početku početka

Prvi koraci preduzeti su od strane naših eminentnih lekara i medicinskih stručnjaka koji su se okupljali u svome domu, na Zelenom Vencu u Beogradu u zgradi Srpskog lekarskog društva. Tu, u prostranoj i lepoj sali za konferencije održavane su značajne manifestacije. Među osnivačima nalazili su se najstariji lekari, uglavnom brojni učesnici ratova za oslobođenje i ujedinjenje, nekolicina već u penziji. Oni koji su još radili bili su raznih specijalnosti zaposleni na klinikama, po bolnicama, u zdravstvenim ustanovama. Pored toga bili su i univerzitetski profesori, nisu svi stanovali a nisu svi ni radili u Beogradu, ali su se okupljali i radi profesionalne problematike rado odazivali pozivima da po podne, u slobodnom vremenu, prisustvuju obeležavanju značajnih medicinskih ili kulturnih događaja, održe ili saslušaju interesantna predavanja iz istorije medicine.
U takvoj sredini a među ratnim drugovima, onima koji su iskusili povlačenja i strahote Prvoga svetskoga rata, kao i mlađima sa njihovim još svežijim sećanjima iz tako reći skoro završenog Drugog, začela se ideja da ispišu svoja zapažanja, iznađu svoje dnevnike, fotografije, dokumentaciju, da se sve sabere i sačuva od zaborava. Da se proanaliziraju stečena iskustva. U činjenici da je među lekarima, upravo osnivačima bilo darovitih i govornika i pisaca i pesnika, uglavnom osoba široke kulture, razumevanja za ovakvu akciju nije nedostajalo. Samoinicijativno, svako je tragao i pronalazio temu svoga izlaganja. Sopstveno zalaganje urodilo je plodom. Rečeno - učinjeno. Okupljanjem i čitanjem prvih spisa došlo se do odluke da se formira Sekcija za istoriju medicine.

Organizacija i smernice rada

Posmatrajući sa udaljenja od preko 50 godina zapažamo entuzijazam tih prvih poslenika. Bez ikakvih sredstava, jedino koristeći prostorije svoje asocijacije, na svoja pleća organizaciju i rukovođenje su uzeli lekari u penziji. Njihovo slobodno vreme svojevoljno su pretvorili u sopstveni radni zadatak kome su se sa strašću predali. Okupljanjem i davanjem impulsa energično je rukovodio inače poznat kao “živa vatra” sanitetski general u penziji dr Vladimir Stanojević. Kao najstariji, uz nešto mlađe prekaljene lekare, nekadašnje “generacije 1300 kaplara”, sve redom nosioce Albanske spomenice jednodušnim nastojanjem, sa verom da će uspeti, sa lakoćom su, uz pomoć dvoje-troje najmlađih veoma mnogo postigli. Radilo se na staroj pisaćoj mašini, kucali pojedinačni pozivi na sastanke, sastavljali spiskovi sa adresama onih, koji bi mogli biti budući potencijalni članovi. Tako se krug zainteresovanih proširivao. I ne samo da je bio značajan odziv aktivnih medicinskih radnika, lekara i farmaceuta već su počeli pristizati i ostali naučni radnici. U društvo su prilazili, prvo samo kao slušaoci predavanja kasnije i kao aktivni učesnici i veterinari, agronomi, arhivisti, bilo je i pojedinaca arheologa, istoričara, etnologa, teologa. Za sve koje je interesovala prošlost bilo je tema i širokog, neistraženog polja za rad.

Rezultati postignuti u prvoj deceniji postojanja

Sekcija za istoriju medicine SLD je bila prva i jedina na celoj teritoriji tadašnje naše države SFR Jugoslavije. Osnovana 1950. godine iz svojih redova za predsednika je izabrala dr Vladimira Stanojevića. Sa njime u tesnoj, prijateljskoj saradnji od početka su bili veoma korisni saradnici Prim. dr Milorad Dragić i Prim. dr Milutin Velimirović, dr Aleksandar Petrović, Prof dr Aleksandar Kostić i drugi. Zatim, sa kooptiranjem farmaceuta pristižu veoma aktivni i mr Vojislav Marjanović, Prof. dr Jovan Tucakov, poznati istoričar farmacije mr Ljubiša Arsenović, čuveni beogradski apotekar i direktor Srednje medicinske škole Andreja Delini, koji, kao najagilnijeg predlaže za sekretara mr Vojislava Marjanovića. Uz to naziv sekcije se dopunjuje i postaje zvanično Sekcija za istoriju medicine i farmacije SLD.
Pored sastanaka zbog radnih zadataka i planiranja svih domena aktivnosti, priredjivani su u početku nekoliko puta godisnje, kasnije redovno jednom mesečno sastanci sa predavanjima. Predavanja su sa imenom predavača i naslovom teme bila objavljivana na oglasnim stranicama dnevnoga lista Politika i za beogradsko i za izdanje za unutrašnjost. Tako su počeli pristizati i oni lekari i apotekari iz okolnih naselja kojima nije poštom slan poziv a krug posetilaca se proširivao.
Individualne teme su u početku bile brojne a odnosile su se na ratne uspomene vezane za sanitetsku službu i stanje zdravlja ljudstva u pojedinim fazama rata, na odredjenim frontovima. Zatim, pored vojnog, obuhvaćeno je i Gradjansko stanovnistvo i njegovi zdravstveni problemi za vreme ratova, a bilo je i refarata koji su takav problem posmatrali u pregledu kroz vekove. Navešćemo neke od tema koje su bile saopštavane na ovim prvim sastancima: Kuga u Pirotu 1837; Kulturne i zdravstvene prilike u Srbiji tridesetih godina prošlog veka; Narodno zdravlje u Beogradu 1916. godine i druga a medju prvim predavanjima iz najnovije istorije bilo je tada predavanje san. puk. dr Djordja Dragića, “Sanitetska služba u Narodnooslobodilackom ratu 1941-1945. godine”.
Teme su bile raznovrsne i interesantne Patografije istaknutih lekara, književnika, vladara; Obeležavanje doprinosa i značaja rada pojedinih istaknutih lekara; Najstarije medicinske knjige; Prve doktorske disertacije; Prve bolnice; Najstarije apoteke; Medicina u srednjem veku; Veterinarstvo feudalne Srbije; Humanitarne ustanove u Vizantiji, pa sve do, u tom trenutku najsavremenijih, kao što je bilo predavanje: Ideja medjunarodne zdravstvene saradnje i postanak svetske zdravstvene organizacije.
Neka mi bude dozvoljeno da pomenem i samo neke od prvih tema koje su zahvatale oblast etnomedicine kao: Homeopatski elementi u etnomedicini Svrljiškog Timoka; Afrodizijaka iz Orijentalne medicine; Socijalno- medicinski fosili u etnomedicini Istočne Srbije i autora ovoga natpisa, Žene narodni lekari i apotekari.

Rezultati rada

U svojoj višegodišnjoj plodnoj aktivnosti Srpska sekcija NDZIZK je u saradnji sa matičnom, Sekcijom za istoriju medicine i farmacije SLD sa kojom se stalno saradjivalo:
Okupila preko stotinu lekara humane i veterinarske medicine, znatan broj farmaceuta, istoriografa, pravnika, teologa, etnologa i bibliotekara kao i zainteresovane prirodnjake agronome, i druge struke. Sekcija se prvenstveno bavila koordiniranjem rada na problematici zdravstvene kulture Srbije, široko zahvatajući čak i opštu problematiku i čitave Jugoslavije pa i susednih područja.
Organizovala i uspešno sprovela: sedam simpozijuma sa nizom predavanja
četiri izložbe (9) postavljene na Sedmom simpozijumu u Leskovcu i to:

1. Variola u Djakovičkom srezu - originalne fotografije dr Petra Paunovića,
2. Publikacije Naučnog društva za istoriju zdravstvene kulture - izložbu pripremila doc. dr Srebrica Kneževiš, sekretar
3. Lekovito bilje u Leskovcu i okolini – Radmila Stojanović, etnolog iz Leskovca, i
4. Proizvodi fabrike lekova “Zdravlje”.

Ako se rezimira sve što je postignuto videće se značajni rezultati. Na kasnijim simpozijumima bilo je saopštavano i po 30-40 tema i zato ćemo pojedinačno prikazati samo prve, sa manjim brojem učesnika i tema i to su:

Prvi Simpozijum - posvećen medicinskim terminološkim problemima
Prof. dr Aleksandar Kostić, Terminološka praksikologija naših starih medicinskih pisaca
Prof. dr Aleksandar Arnautović, Istorija i uloga Terminološkog seminara Medicinskog fakulteta u Beogradu
Prof. inz. dr Vladeta Simić, Prvi momenti uvodjenja termina iz veterinarske medicine u nas i u inostranstvu
Dr Olga Srdanović-Barac, Predmetni registar iz oblasti medicine u bibliografiji Jugoslavije

Dugi Simpozjum - Srpska srednjovekovna medicina
Prof. dr Relja Katić, Opšti pregled stanja srpske srednjovekovne medicine
Prof. dr Vladimir Stanojević, Karakteristike srpske srednjovekovne medicine
Prof. dr Lazar Stanojević, Srpske bolnice u srednjem veku
Dr Vida Stojancević i dr Srebrica Knežević, Manastiri kao centri isceljenja
Dragoslav Vasiljević, Srpsko srednjovekovno freskoslikarstvo kao izvor za izučavanje zdravstvene kulture
Prof. dr Mihajlo Protić, Hirurške bolesti i zahvati u manastiru Dečane
Dr Vera Gavrilović, Srpsko srednjovekovno zubno lekarstvo
Dr Branislav Novaković, Elementi medicine rada u srpskoj srednjovekovnoj medicini

Treći - Zdravstveno prosvećivanje
Prim. dr Milorad Dragić, Istorija zdravstvenog prosvećivanja
General dr Djordje Dragić, Zdravstveno prosvećivanje za vreme NOR-a
Puk. dr Sava Hadžić, Zdravstveno prosvećivanje u JNA
Rabija Hasanbegović, Zdravstveno prosvećivanje i etnologija
Prof. dr Lazar Stanojević, Zdravstveno prosvećivanje u našoj dnevnoj štampi, na radiju i televiziji

Četvrti - Stranci zdravstveni radnici u XIX veku u Srbiji
Prim. dr Milutin Velimirović, Lekari stranci za vreme kneza Miloša i kneza Mihajla
Prof. inz. dr Vladeta Simić i doc. dr Dragoljub Divljanović, Prvi veterinari stranci u Srbiji
Prof. dr Zdenko Levental, Neki britanski lekari u Srbiji u XIX veku
Dr Vera Gavrilović, Doprinos engleskinja našem sanitetu u XIX veku
Prof. dr Mihajlo Protić, Udeo stranaca lekara u miloševoj Srbiji u suzbijanju nadrilekarstva i prostitucije
Doc. dr Srebrica Knežević, Grkocincari narodni lekari “hećimi”
Prof. dr Vladimir Grujić, Jovan Valenta, jedan od prvih lekara pisaca i profesora na Velikoj školi
Dr Vidosava Stojančević, Dr Lorenc Gentenberg i dr Stevan Trencin kao osnivači zdravstvene službe u rudarskom naselju Majdanpek 1849-1856.
Dr Vojislav Marjanović, Zdravstvena kultura Srbije u četvrtoj deceniji XIX veka

Peti - Demografska kretanja i zdravstvene prilike u Srbiji
Prim. dr Ivanka Milinković, Demografska situacija u Srbiji, stanje i prognoza daljih kretanja
Dr Vidosava Stojančević, Demografska struktura Srbije u prvim srpskim popisima stanovništva 1834. i 1837. godine
Prof. dr Mihajlo Protić, Mortalitet u Beogradu pred Drugi svetski rat
Dr Olga Srdanović-Barac, Smrtnost u Srbiji od tuberkuloze ratne decenije 1908-1919
Doc. dr Srebrica Knežević, Bolesti kao uzročnici smrtnosti kod stanovništva različitog životnog doba na prelazu iz XIX u XX vek
Prof. dr Mihajlo Protić i Budimir Pavlović, Zasluge dr Nadja u suzbijanju kuge u Srbiji 1837.godine

Šesti - Lekari u zdravstveno - prosvetnoj i opštoj kulturi Srbije
odrzan je u Ćupriji i imao je najveći broj- 36 referata. Radilo se u sekcijama gde je prva, po opštoj temi ovoga skupa imala 15 referata koji su, svaki sa svoga stanovišta nastojali da prikažu kako individualni tako i zajednički doprinos i mesto lekara u Srbiji
Druga tema ovoga skupa Sanitet Pomoravlja bila je u vezi sa proslavom devedesetogodišnjice osnivanja Gradjanske bolnice pa su, shodno tome bile i skoncentrisane teme 16 referata (10)
Treća tema Zdravstveni radnici u Pomoravlju, učesnici u Narodnooslobodilačkom ratu, ma da po brojnosti referata sa najmanjim brojem, pokazala je napore lekara učesnika u tome periodu da ih na adekvatan način pripreme i izlože prisutnim.
Radovi sa ovoga, šestoga skupa objavljeni su u novopokrenutom glasilu Sekcije za Srbiju Arhiv za istoriju zdravstvene kulture Srbije, Beograd 1971, god I, sv.1, str.1-208.

Sedmi - Zdravstvene institucije, lekari i zdravstvena kultura Leskovca i okoline
održan je uz veliko učešće prisutnih sa 40 saopštenih referata koji su kasnije (oni koji su na vreme bili predati) objavljeni u publikaciji Arhiv za istoriju zdravstvene kulture Srbije, Beograd 1973, godina II sv.2, str.1-236.

Svi ovi simpozijumi (11), zatim Osnivačka skupština održana u Nišu i osnivanje i Niške podružnice činili su da se rad Sekcije za Srbiju sve više i više razgranjavao. Sem toga pojava glasila “Arhiva za istoriju zdravstvene kulture Srbije” bila je razgrabljena. Sve je to potvrdjivalo da je težnja sekretarijata u Beogradu da se pokrene izlaženje odgovarajućeg časopisa u kome bi članovi ove, po broju članova i aktivnosti najveće sekcije (12) Naučnog društva za istoriju zdravstvene kulture Jugoslavije bila opravdana. Tim pre što je u planu bilo i osnivanje podružnica u Negotinu i Zaječaru kao i u drugim centrima u budućnosti. Nov časopis je bio snažan podstrek u radu oko prikupljanja i obrade dragocene istorijske dokumentacije o zdravstvenoj kulturi Srbije u prošlosti i sadašnjosti.
Jos jedan uspeh, posebno izdvajamo, ostvaren je zalaganjem akademika Jovana Tucakova da se razjasne razlozi za potrebu jos jedne publikacije, koja je od 1976. godine počela da izlazi a to je “Narodna zdravstvena kultura u Srbiji” (13). Do 1990. godine izdato je ukupno devet svezaka sa pojedinacnim tiražom od 1000 primeraka što je, u odnosu na prve publikacije i start sa samo 100 primeraka šapilografisanih prvih referata u Sekciji za istoriju medicine i farmacije SLD ogroman napredak.

Sadašnjost

Na žalost, već više od 10 godina interesovanje mladjih zdravstvenih radnika je u Beogradu u pogledu rada na istoriji zamrlo. Od brojnog ranijeg kadra samo je mali broj i danas medju živima. Neki od tih starih članova javljaju se na pojedinim skupovima a najčešće aktivno saradjuju u centru koji se po svojoj aktivnosti razgranao i razvija i dalje pronoseći baklju koju su zapalili naši osnivači. Tako je Zaječar i Istočna Srbija postalo mesto okupljanja i sistematskog rada još pred kraj života i rada dr Dragića i akademika Tucakova. Nije ni malo slučajno sto je uvek neumoran Prim. dr sci. Petar Paunović započeo široku akciju istraživanja zdravstvene kulture čitavog regiona okupivši u poslednjim trenucima njihovog života naše najveće pasionirane istoričare medicinskih nauka akademika Tucakova, Prof. dr Mihajla Protića, Prim. Milorada Dragića, Dr mr. ph Vojislava Marjanovića, Prof. dr Dragoljuba Divljanovića, sveštenika etnologa Dragutina Djordjevića, koji su rado dolazili, istraživali, saopstavali svoje teze, i, na žalost svi pomenuti su danas već dugo samo u našim uspomenama. Nema više njihovog prisustva medju nama živima. Nedostaju nam njihove sugestije, konstruktivna kritika, saveti, upućivanja. Njihova tolerancija i gospostvenost, ljudskost i pomaganje, njihovo hrabrenje da se poduhvatimo i sa najtežim problemima.
Ceneći i glorifikujući sa pravom njihov celokupan rad, entuzijazam koji su preneli na nas (nekada mladje a danas najstarije), Prim. dr sci Petar Paunović je organizovao i ustanovio i već dva puta zaredom organizovao DRAGIĆEVE DANE. Sem toga, u okrilju ZZZZ Timok i grupe etnologa na čelu sa ranije direktorkom muzeja u Zaječaru, Gordanom Zivković, organizovano je do sada ukupno devet naučnih sastanaka i objavljeno u publikacijama ZA ZDRAVLJE knj. IV i V 34 referata (sa IV skupa održanog u oktobru 1989. osam, a sa sledeceg V održanog maja 1997.godine, dvadeset šest). U istoj knjizi, u uvodu, dali smo i spiskove svih tema koje su pojedinci saopštili na prethodna tri skupa od 1977. godine (14 ). Referati sa sledećih skupova 1999 objavljeni su u VI knjizi ukupno 30 tema, a sa skupa 2000. u VII knjzi ZA ZDRAVLJE gde je stampano svih 29 referata. Referati sa skupa 2001 godine su predati za štampu, neki su već objavljeni u časopisu RAZVITAK (15) dok su saopštenja sa skupa 2002. godine održani u Gamzigradskoj banji na XXI Timočkim meicinskim danima štampani pre održavanja skupa u Zborniku sazetaka Timočkog medicinskog glasnika na 43 strane formata A-4 sa ukupno 99 referata – Glavni urednik dr Emil Vlajić (16). Sa ovoga naučnog skupa deset radova u celini objavljeno je zajedno, kako su i držani u zasebnoj sesiji (17) Zatim, u sledecem 28. broju Timockog medicinskog glasnika (18) objavljeni su još neki referati iz istorije medicine i zdravstvene kulture.
Za ovaj naučni sastanak 2003. godine, za XXII Timočke medicinske dane prijavljeno je samo za Sekciju istorije medicine i zdravstvene kulture 14 referata pošto je to jedna od sekcija na kojoj nije glavni akcenat. Medjutim, skup je kao i prethodni u Gamzigradskoj banji, impozantan po odzivu lekara iz Srbije. Radiće se u nizu sesija u zavisnosti od specijalne problematike koja okuplja stručnjake, verujemo, uspešno.
Prema svemu izlozenom ako dodamo agilnost i sopstveno zalaganje na polju zdravstvenog prosvećivanja i autorstvo Prim. dr sci. P. Paunovića na objavljivanju velikog broja radova i knjiga, posebno podvlačimo monografiju Negotinska Krajina – zdravstvena kultura i zdravstvene prilike 1836-1941 (19) a zatim edicije PRIČE O ZDRAVLJU - Ekonomija života i zdravlje u svakodnevici u nizu svezaka za svaki mesec i dan u godini, slika je preduzimljivosti njenog vrsnog poslenika, poznatog Doktora Pere, koja svi znaju ne samo u Zaječaru, zbog saveta o zdravlju na radio talasima, nego kao dugogodišnjeg stručnjaka, humanistu, istoričara medicine i zdravstvene kulture i pravog, narodnog zdravstvenog prosvetitelja. Kako i u uvodu naglasismo, nukleusa koji je ovde, u Zaječaru, u Timoku, očuvao zavet svojih učitelja, osnivača prve Sekcije za istoriju medicine, davne i daleke 1950. godine. Kojoj, i na ovaj način u dosta skraćenom obimu, pokušasmo da oslikamo faze trajnosti. Istovremeno, nastojali smo da prikažemo i savremeni trenutak, t.j. kako dobro prostudirana i široko ustanovljena platforma naučnog rada zavisi od organizatora i noisilaca entuzijasta. Ovoga puta iz centra, iz Beograda intenzitet i kontinuitet je sačuvan zahvaljujući nekolikim pojedincima u Istočnoj Srbiji; koji, do danas uspešne i produziše i dalje interesovanje mnogih stručnjaka, čak i onih, kojima nije samo medicina osnovna preokupacija. Zdravlje i raspoloženje, negovanje radne energije, optimizma, široko je polje i orijentacija niza onih koji će i ove jeseni, a nadamo se i dalje biti spremni da na zajedničkim istraživanjima i dalje, kao i do sada sa uspehom saradjuju, vidjaju se, saopštavaju svoje zaključke i svi zajedno ih dopunjuju, o njima raspravljaju. Nadamo se da i dalje okupljaju mladje na koje će preneti interesovanje za budući, uspešniji, savremeniji i plodotvorniji naučni rad.

Napomene, izvori i literatura

1. ZA ZDRAVLJE, iz istorije medicine i zdravstvene kulture, VII Bor 2001, str.5-12, Srebrica Knežević, U susret trećem Milenijumu
2. Društvo je u svojim publikacijama o osnivačima kao i o drugim zaslužnim članovima objavljivalo članke sa analizama rada i životnim sudbinama tih izvanrednih poslenika.
3. Predavala sam Etnologiju sveta na Filozozskom fakultetu u Beogradu gde sam provela čitav radni vek od 43 godine i penzionisana kao redovni profesor.
4. U bibliografiji od preko 200 radova ima 96 članaka iz oblasti istorije medicine i zdravstvene kulture. SANU mi je 1958. objavila knjigu, etnološku monografiju JARMENOVĆI (koautor Milka Jovanović) a Univerzitet u Beogradu je 1996. štampao moj univerzitetski udžbenik ETNOLOGIJA NOVOG SVETA
5. ZBORNIK neobjavljenih radova saopštenih u Sekciji za istoriju medicine i farmacije SLD, Beograd 1960. Prof.dr Vladimir Stanojević, Prim.dr Milorad Dragić, Mr. Vojislav Marjanović, Predgovor, Beograd 1959. str.1-2
6. Slobodan Djordjević, Bilo je to pre trideset pet godina, ACTA HISTORIAE MEDICINAE STOMATOLOGIAE PHARMACIAE MEDICINAE VETERINARIAE Anno XXX /1-2 Beograd 1990 str.11 (dalje ACTA )
7. Srebrica Knežević, Problemi zdravstvene kulture u časopisu ACTA HISTORICA u toku decenije izlaženja, ARHIV za ISTORIJU zdravstvene kulture Srbije God. I sv.1. Beograd 1971, str.77-87; Slobodan Djordjević, Bibliografija radova objavljenih u časopisu ACTA HISTORIAE MEDICINAE 1961-1990, ACTA Anno XXX/1-2 Beograd 1990. str.143
8. Vladeta Simić, Značaj i rad NDZIZK Jugoslavije i njegovih sekcija, ARHIV za Istoriju, god I sv.2 Beograd 1973, 17.
9. Vladeta Simić, Sedmi simpozijum, Leskovac 1972.godine, ARHIV za istoriju zdravstvene kulture Srbije, God.II sv.2. str.10. (dalje ARHIV za istoriju)
10. Srebrica Knežević, Šesti simpozijum, ARHIV za istoriju, God.I sv.1. Beograd 1971, 202, 201-205.
11. Srebrica Knežević, Aktivnost Sekcije SR Srbije Naučnog društva za istoriju zdravstvene kulture Jugoslavije, ARHIV za istoriju, God.I sv 1. str.9-13
12. Vladeta Simić, Povodom prvog broja časopisa ARHIV ZA ISTORIJU zdravstvene kulture Srbije, ARHIV za istoriju, God. I sv.1. str. 7
13. Prva sveska objavljena Beograd 1976, str.1-216.
14. ZA ZDRAVLJE IV-V, Bor 1999. str.19-22
15. RAZVITAK, časopis za društvena pitanja, kulturu i umetnost, god. XLII, br.209- 210, Zaječar 2002. vidi članke u odeljku Dragić-učitelj zdravlja, str 4-22.
16. SUPPLEMENT 1. Timočki medicinski glasnik Vol. 27, Zaječar 2002, 1-43.
17. Timočki medicinski glasnik, Vol. 27 (1-4) Zaječar 2002. sa 11 clanaka od 38-84
18. Timočki medicinski glasnik, Vol.28 (1-2) Zaječar 2003. sa 3 clanka od 47-57 str Zajecar 1998, str, 1 - 122 u koautorstvu sa Nikolom Plavšićem