Simpozijum pod pokroviteljstvom i organizacijom GAS SLD
i Podružnice SLD Zaječar

Medicinski i medikolegalni faktori koji utiču na prirodni priraštaj u Srbiji, poseban osvrt na probleme Istočne Srbije

ZBORNIK RADOVA

Petak 10.5.2019. DZ Zaječar
 

SRPSKO LEKARSKO DRUŠTVO
GINEKOLOŠKO AKUŠERSKA SEKCIJA

Petak, 10. maj, 2019. godine, Dom zdravlja, ZC Zaječar

TEME I SATNICA:

1. CARSKI REZ DANAS U SRBIJI – TREND I POSLEDICE
   predavač prof, dr Snežana Rakić, GAK Narodni front, Beograd (15 minuta)
2. MATERNALNI MORTALITET U SRBIJI JUČE I DANAS
   predavač prof. dr Miloš Petronijević, KGA KCS, Beograd (15 minuta)
3. FETOSKOPSKA LASER KOAGULACIJA ANASTOMOZA KOD TTTS SINDROMA MONOHORIONSKIH BLIZANACA
   predavač prof. dr Dejan Filimonović, GAK Narodni front, Beograd (15 minuta)
4. MEDIKOLEGALNI ASPEKT PRENATALNE DIJAGNOSTIKE
   predavač prof. dr Svetlana Vrzić Petronijević, KGA KCS, Beograd (15 minuta)

PAUZA 15 minuta

5. KARCINOM CERVIKSA I NjEGOV TRETMAN KAO FAKTOR RIZIKA U REPRODUKTIVNOM PERIODU
   predavač prof. dr Janko Đurić, KGA KC Kragujevac (15 minuta)
6. POROĐAJ ADOLESCENTKINjA I INFORMISANOST UČENIKA O RIZIČNOM SEKSUALNOM PONAŠANjU NA SEVERU KOSOVA I METOHIJE
   predavač prof. dr Goran Relić, Medicniski fakultet Kos. Mitrovica/Priština (15 minuta)
7. UZROCI I POSLEDICE ŽELjENIH TRUDNOĆA KOD ADOLESCENTKINjA U JABLANIČKOM REGIONU
   predavač prim. dr sc. Dragan Krstić, ZC Leskovac, Služba za ginekologiju i akušerstvo (15 minuta)

PAUZA 10 minuta

8. PORODILIŠTE BOR 1970 – 2019. KONSTANTNI PAD BROJA POROĐAJA U TIMOČKOJ KRAJINI
   predavač prim. dr Ljubica Milošević, ZC Bor (15 minuta)
9. ISTORIJSKI TRENDOVI FERTILITETA ŽENSKOG STANOVNIŠTVA TIMOČKE KRAJINE
   predavač prim. dr sc. Olica Radovanović, ZJZ „Timok“ Zaječar (15 minuta),
10. POROĐAJI U ZAJEČARSKOM PORODILIŠTU OD 1961. DO 2018.-POPULACIONI TREND
    predavač prim. dr Vera Najdanović Mandić, ZC Zaječar (15 minuta)
11. TREND POROĐAJA PORODILIŠTA OB MAJDANPEK OD 1995. DO 2018. GODINE
    TREND POROĐAJA KNJAŽEVAČKOG PORODILIŠTA OD 1973. DO 2018. GODINE
    TRENDPOROĐAJA PORODILIŠTA ZC KLADOVO OD 2007. DO 2016. GODINE
12. ISTORIJAT GINEKOLOŠKO-AKUŠERSKE SLUŽBE U ZAJEČARU DO 2015. GODINE
    Vera Najdanović Mandić , Dragana Živković, Aleksandar Aleksić
13. 150 ZAJEČARSKE BOLNICE I STEVAN MAČAJ, PRVI AKUŠER NA OVIM PROSTORIMA
    Vera Najdanović Mandić

DISKUSIJA PO TEMAMA 20 minuta

Dodela sertifikata. Zatvaranje simpozijuma.

Subota 11.5.2019.godine

Obilazak kulturno istorijskih spomenika Zaječara i okoline: Rajačke pimnice, Gamzigradska banja i lokalitet Feliks Romulijana, od 9-12 časova, prema dogovoru i u skladu sa vremenskim prilikama.

Objavljeni radovi i sažeci u zborniku ne podležu stručnoj recenziji ni lektorisanju i štampaju se u obliku u kojem su ih autori poslali. Za sve stručne navode i jezičke greške odgovornost snose isključivo autori.

Organizacioni odbor GAS SLD i podružnice SLD Zaječar
Uredništvo TMG

prof. dr Snežana Rakić, GAK Narodni front, Beograd

Prof. dr Miloš Petronijević
MEDICINSKI FAKULTET U BEOGRADU
KLINIKA ZA GINEKOLOGIJU I AKUŠERSTVO KLINIČKOG CENTRA SRBIJE U BEOGRADU

Maternalna smrtnost odnosi se na umiranje žena u fertilnom periodu od komplikacija trudnoće, porođaja i puerperijuma (prvih šest nedelja posle porođaja). Kao stabilniji pokazatelj usvojen je odnos maternalne smrtnosti koji umiranje prati na 100.000 živorođene dece. Kao najčešće komplikacije koje dovode do umiranja majki navode se: infekcija, obilno krvarenje posle porođaja ili abortusa, druge komplikacije abortusa i trudnoće – eklampsija, postporođajna sepsa. Odnos maternalne smrtnosti je i pokazatelj koji registruje smrtnost kao nepoželjni događaj, pa je važan i u praćenju sveukupnog kvaliteta pružene zdravstvene zaštite ženama u generativnom periodu. Naša država je na Milenijumskom samitu 2000. godine, zajedno sa još 189 zemalja bila potpisnica Milenijumske deklaracije, a5. Milenijumski cilj razvoja bio je:Unapređenje zdravlja žena u reproduktivnom periodu. Jedan od zadataka je ovog cilja je smanjiti za ¾ odnos maternalnog mortaliteta u periodu od 1990. do 2015. godine, što za republiku Srbiju do 2015. godine znači smanjiti odnos maternalne smrtnosti na 4,9. Izvori podataka za ovu analizu bili su:Republički zavod za statistiku Srbije, i Institut za javno zdravlje Srbije „Dr Milan Jovanović Batut”. Na osnovu poređenja petogodišnjeg proseka na početku perioda za milenijumsko praćenje maternalnog zdravlja (1990-1994) sa petogodišnjim prosekom na osnovu analize urađene 2005. godine (2001-2005), vidljivo je da je odnos maternalne smrtnosti značajno smanjen sa 13,9 na 6,5, tako da se smatralo realnim da se do 2015. godine može dostići predložena nacionalna vrednost od pet umrlih žena usled komplikacija trudnoće, porođaja i puerperijuma na 100.000 živorođene dece. Ipak, odnos maternalne smrtnosti u periodu 2007-2011. godine pokazuje trend koji je drugačiji od očekivanog: 2007-7,3; 2008-14,4; 2009-19,9; 2010-17.6; 2011-9. Maternalni mortalitet u periodu 2012-2016. godine iznosio je: 2012-14,9; 2013- 13,7; 2014-12; 2015-12,1; 2016-10,8. U našoj populaciji uzroci maternalnog mortaliteta u periodu 2007-2011 bili su: iskrvarenje(4), eklampsija (6), embolija (7), sepsa (8), grip H1N1 (8), adultni respiratorni distres sindrom (ARDS) (4), akutno popuštanje srca (7), leukemija (1), i nepoznati uzrok (2). Godine 2009. i 2010. zabeležen je najviši odnos maternalnog mortaliteta, a učestalost gripa H1N1kao uzroka smrti bila je 28.5% i 33.3%. Odnos maternalnog mortaliteta u periodu 2012-2016. godine ima opadajući trend, od 14,9 u 2012 do 10,8 na 100,000 živorođene dece u 2016. godini. Uzroci maternalnog mortaliteta u periodu 2012-2016. godine bili su: iskrvarenje (7), eklampsija (4), embolija (9), sepsa (5), adultni respiratorni distres sindrom (ARDS) (1), akutno popuštanje srca (8), leukemija (2), maligni melanom (1), maligni tumor dojke (2), maligni tumor timusa (1) i nepoznati uzrok (1). Godine 2015. 50% žena (4 od 8) umrlo je usled malignih bolesti.

LITERATURA

1. Goal 5 Improve maternal health. The Millennium Development Goals Report 2015. Editor: Catharine Way, United Nations, New York 2015.
2. National Millennium Development Goals in the Republic of Serbia. The Government of Republicof Serbia,Year 2006.
3. United Nations A/RES/70/1 General Assembly Distr.: General 21 October 2015 Seventieth session Agenda items 15 and 116 15- [without reference to a Main Committee (A/70/L.1)]. Resolution adopted by the General Assembly on 25 September 2015 70/1. The General Assembly Adopts the following outcome document of the United Nations summit for the adoption of the post-2015 development agenda: Transforming our world: the 2030 Agenda for Sustainable Development.
4. Republic of Serbia, the Statistical Office. Notice. Population statistics. Number 172 - Year LXVII, 30.06.2017.СН40 300617. ISSN 0353-9555.
5. Health Statistical Yearbook of Republic of Serbia 2016. Institute of Public Health of Serbia"Dr. Milan Jovanovic Batut", Belgrade 2017. ISSN 0354-4206.
6. Wagstaff A, Claeson M. The Millennium Development Goals for Health,Rising to the Challenges, Washington: The International Bank for Reconstructionand Development, World Bank, 2004.

prof. dr Dejan Filimonović, GAK Narodni front, Beograd

Prof. dr Svetlana Vrzić- Petronijević, specijalista ginekologije i akušerstva i perinatologije
MEDICINSKI FAKULTET, UNIVERZITET U BEOGRADU
KLINIKA ZA GINEKOLOGIJU I AKUŠERSTVO, KLINIČKI CENTAR SRBIJE

Kongenitalne malformacije se javljaju sa učestalošću od oko 3%, ali su uzrok smrti kod oko 20% odojčadi (1). U današnje vreme, većina letalnih ili potencijalno letalnih anomalija može se prenatalno dijagnostikovati. Napredovanjem tehnologije i sve većim interesovanjem za fetalnu medicinu raste multidisciplinarni pristup u fetalnoj medicini.
Većina skrining i dijagnostičkih testova u trudnoći se izvode u toku prvih 20 nedelja trudnoće. Antenatalni skrining se koristi u cilju identifikacije populacije trudnica koje su u povišenom riziku za plod sa kongenitalnom anomalijom i planiranja daljih postupaka u trudnoći. (2).
Jedan od razloga za skrining i dijagnostičko testiranje u trudnoći je otkrivanje prisustva urođenih anomalija; to je bilo koje patološko (ili potencijalno patološko) stanje koje se javlja pre rođenja. Ovo obuhvata širok spektar poremećaja, nasledne poremećaje ali i one koji se javljaju pod uticajem okoline, zatim genetska stanja: cistična fibroza, poremećaj srpastih ćelija i hemofilija; Daunov sindrom; i strukturne abnormalnosti kao što je spina bifida ili srčane mane. (3).
Takođe, postoje mnoge kongenitalne anomalije za koje ne postoji tretman. U zemljama u razvoju spektar ‘nelečivih’ kongenitalnih anomalija je značajno veći u odnosu na razvijene zemlje zbog ograničenih ljudskih i finansijskih resursa (4).
Praćenje dijagnostikovane kongenitalne anomalije zahteva multidisciplinarni pristup, pregled ginekologa-perinatologa, pedijatra, neonatologa, genetičara i fetalnog patologa. Pre nego što se donese odluka o prekidu trudnoće, potrebno je precizirati dijagnozu kao i predstojeće postupke (genetsko testiranje, praćenje kod aktivnih mana, evaluacija eventualnih ekstrakardijalnih anomalija).
Prekid trudnoće može biti opcija kod kompleksnih mana koje imaju nepovoljnu postnatalnu prognozu. (5).
U Srbiji, procedura prekida trudnoće je zakonski definisana i sastoji se iz dva koraka:
1. Pregleda, uspostavljanja dijagnoze
2. Donošenja odluke o prekidu trudnoće se odobrava od strane zakonskog tela kog čine specijalisti ginekologije i akušerstva nakon uvida u medicinsku dokumentaciju i u zavisnosti od gestacijske starosti (Konzilijum za prekid odmakle trudnoće i Etički odbor za prekid odmakle trudnoće). Zahtev za prekid trudnoće može podneti isključivo trudnica i prekid trudnoće može biti izvršen isključivo sa pisanom saglasnošću trudnice.
Ipak, postoje kongentalne srčane mane koje je moguće lečiti, te ukoliko se donese odluka o fetalnom tretmanu, postoji šansa da se sačuva vitalnost fetusa kao i da se prevenira nastanak hendikepa budućeg deteta. Što je važnije, maternalni mortalitet bi trebalo da bude nizak, kao i rizik od povrede trudnice (6). Prenatalno savetovanje ima važnu ulogu u trudnoćama sa fetalnim anomalijama i trebalo bi obratiti pažnju na prirodu anomalije, moguće opcije lečenja i prognozu. Konsultacija neonatologa koji će lečiti novorođenče je od izuzetnog značaja. (7). Kada se dijagnostikuje fetalna anomalija trudnica i njen partener se suočavaju sa teškim odlukama - da li nastaviti ili prekinuti trudnoću, koja je posledica razumevanja prirode anomalije i ishoda. Jedina “dobra” odluka je ona koja se donese nakon pažljivog razmatranja činjenica i informacija i ona “sa kojom osoba može da živi posle”.

REFERENCE:

1. Macfarlane A, Mugford M. Birth counts: statistics of pregnancy and childbirth, Vol. 1. London, HMSO, 2000.
2. Sperling, D. 2009. From Iran to Latin America: Must prenatal diagnosis necessarily be provided with abortion for congenital abnormalities?. American Journal of Bioethics, 9(8): 61–63.
3. Wasserman, D. and Asch, A. 2009. An unjustified exception to an unjust law?. American Journal of Bioethics, 9(8): 63–65.
4. Congenital Anomalies in Low- and Middle-Income Countries: The Unborn Child of Global Surgery. Nicole A. Sitkin, Doruk Ozgediz, Peter Donkor, Diana L. Farmer. World J Surg. 2015; 39: 36–40.
5. Brick DH, Allan LD. Outcome of prenatally diagnosed congenital heart disease: an update. Pediatr Cardiol 2002;23:449e53.
6. Jaeggi ET, Carvalho JS, De Groot E, Api O, Clur SA, Rammeloo L, McCrindle BW, Ryan G, Manlhiot C, Blom NA. Comparison of transplacental treatment of fetal supraventricular tachyarrhythmias with digoxin, flecainide, and sotalol: results of a nonrandomized multicenter study. Circulation. 2011;124:1747–1754.
7. Menahem S, Grimwade J. Counselling strategies in the prenatal diagnosis of major heart abnormality. Heart Lung Circ. 2004;13:261–265.

prof. dr Janko Đurić, KGA KC Kragujevac

SAŽETAK: Uvod. Prema definiciji SZO-e adolescencija predstavlja životno doba uzrasta od 10 do navršenih 19 godina života.Ove mlade osobe predstavljaju veoma vulnerabilnu grupu podložnu prihvatanju raznih oblika rizičnog ponašanja, koje podrazumeva mogućnost negativnog ishoda seksualnog kontakta, kao što su: neželjena trudnoća, polno prenosive bolesti, nekorišćenje kontracepcijskih sredstava te konzumaciju alkohola i droga pre polnog odnosa. Cilj rada.Utvrditi: broj adolescentnih trudnoća u odnosu na ukupan broj porođaja, godine života, način porađanja, paritet i starost trudnoće maloletnih majki, dužinu, težinu i vitalnost (AS) njihove novorođenčadi, stepen informisanosti adolescenata o rizičnom seksualnom ponašanju. Materijal i metode rada.Retrospektivno ispitano je ukupno 398 porođaja adolescentkinja (do navršenih 19 godina) tokom 2000- 2009.g. na ginekološko- akušerskom odelenju Z.C. K. Mitrovica.U istom vremenskom periodu anonimno su anketirani učenici završnih razreda srednjih škola (od 17-19 godina) u K. Mitrovici, Zvečanu i Leposaviću. Statistički je obrađeno 433 kompletno popunjenih upitnika. Rezultati.Od ukupno 6335 porođaja, bilo je 398 (6,3%) adolescentnih trudnica od 12 do 19 godina života (prosečno 17,9 godina). Najviše je bilo prvorotki 323 (81,1%), drugorotki 62 (15,6%) i trećerotki 13 (3,3%). Blizanačku trudnoću imalo je 4 (1,1%) adolescentnih porodilja. Carskim rezom završeno je 62 (15,5%) porođaja. Vaginalnim putem porođeno je 236 (84,5%) adolescentkinja. Prevremeni porođaj bio je kod 30 (7,5%) adolescentnih porodilja, od toga je 12 (40%) adolescentkinja porođeno carskim rezom i 18 (60%) adolescentkinja vaginalnim putem. Kod 4 (10%) adolescentnih porodilja urađena je RCUM (Revisio cavi uteri manualis). Apgar Scorom između 7 do 10 u prvoj minuti ocenjeno je 307 (76,3%) novorođenčadi adolescentnih majki. Apgar skor 4- 6 imalo je 82 (20,4%) dece, dok je≤3 imalo samo 13(3,2%) dece.
Anonimnom anketom obuhvaćeno je 433 ispitanika, 63 % učenica I 37% učenika muškog pola. Približno svaka treċa ispitana učenica (33%) bila je seksualno aktivna i 40,6% učenika muškog pola. Prvi seksualni odnos pre 17 godine imalo je ukupno 40,6 % ispitanika, pre 16 godine 35,5% i 12,3% pre 15 godine. Anketirani učenici imali su seksualni odnos najranije u 13 godini. Statistički značajno je utvrđeno da su osobe, koje imaju prvi seksualni odnos pre 17, pre 16 i pre 15 godine sklone promiskuitetu, crvenilu u predelu polnog organa, polnim bradavicama i promenama u mokraći u odnosu na seksualno neaktivne. Prvo seksualno iskustvo (82,5%) ispitanika imalo je pod uticajem alkohola, psihoaktivnih supstanci na žurkama a 2,6% zbog pritiska tadašnjeg momka odnosno devojke. Samo svaki treći anketirani učenik zna za mere prevencije polno prenosivih infekcija. Kondom koristi 51 % seksualno- aktivnih dečaka (polovina njih neredovno). Kontraceptivne pilule koristi svaka peta seksualno aktivna učenica, a svaka 20-ta čula je za spiralu. Nijedan ispitanik nije čuo za spermicidne pene i pilulu za dan posle (kao kontraceptivnu metodu). Svaki peti seksualno aktivni ispitanik menja seksualne partnere (nešto češće muškarci). Nikakva sredstva za zaštitu pri seksualnom odnosu sa nepoznatim i nedovoljno poznatim partnerom ne koristi čak 40% ispitanika. Skoro dve trećine ispitanika, kako polno aktivnih tako i onih koji to nisu, smatra da ne postoji rizično seksualno ponašanje.

Zaključak

Učestalost adolescentnih porođaja u odnosu na ukupan broj porođaja na severu Kosova visoka je i u poslednjim godinama ne pokazuje tendenciju smanjivanja. Uzrok tome treba tražiti u lošoj informisanosti adolescenta o rizičnom seksualnom ponašanju, koje nije zadovoljavajuċe, već veoma oskudno, loše i zabrinjavajuće. Više od jedne trećina ispitanika imalo je prvi seksualni odnos pre 17 godine i isto toliko seksualno aktivnih ne koristi nikakva sredstva za zaštitu sa nepoznatim i nedovoljno poznatim partnerom.Veċina anketiranih učenika prvo seksualno iskustvo imalo je pod uticajem alkohola, psihoaktivnih supstanci na žurkama a čak svaki peti seksualno aktivni ispitanik menja seksualne partnere.Imajući u vidu da su većinu informacija dobili od medija i prijatelja, treba intenzivirati rad na zaštiti reproduktivnog zdravlja adolescenata, intezivnijim radom zdravstvene službe, organizovanjem tribina, predavanja i drugih širih društvenih aktivnosti i uvrstiti reproduktivno zdravlje u školske planove i programe.Mada adolescentni porođaji i trudnoće spadaju u visoko rizične, podaci naše studije pokazuju da su ishodi porođaja kod adolescentkinja bili dobri zahvaljujući adekvatnoj antenatalnoj i perinatalnoj službi.

Krstić Dragan
ZDRAVSTVENI CENTAR LESKOVAC – SLUŽBA GINEKOLGIJE I PERINATOLOGIJE

Cilj: Cilj rada je da pokaže kako je period od devedesetih godina do danas, kao vreme tranzicije, sankcija i ratova, paradoksalno uticao na natalitet po nacionalnoj pripadnosti i uzrastu. Metod: Upoređivani su porođaji u Jablaničkom regionu po nacionalnoj pripadnosti, uzrastu, paritetu i načinu završavanja 1982, 1999 i 2018. godine. Podaci su prikupljeni retrospektivno iz porođajnog protokola Leskovačkog porodilišta. U ovom regionu na jugu Srbije živelo je 1999. godine oko 250.000 stanovnika sa oko 15.000 Roma. Desetak godina pre toga uvedene su nam sankcije koje su uništile privredu i razvile trgovinu švercovane robe. Nekvalifikova radna snaga time je dobila šansu za jedan vrlo profitabilan posao. Ova kategorija stanovništva dostigla je viši standard u odnosu na kvalifikovanu radnu snagu koja je ostala bez posla. Rezultati: U periodu 1982-2018. na teritoriji Jablaničkog okruga smanjuje se ukupan broj porođaja od 3056. koliko ih je bilo 1982g. preko 2295. 1999g. na 1651. 2019g. U isto vreme maloletnice povećavaju svoje učešće u broju porođaja za 2 ili 3%, zavisno od nacionalne pripadnosti. Kod Roma raste i broj porođaja u celini i taj rast je veći kod maloletnica. Dakle broj porođaja U period od 26. godina pada za 761+644 (ukupno 1405) samo na račun punoletnih Srpkinja. U istom periodu povećan je broj carskih rezova u obe grupe, koji beleži pad samo tokom tri meseca bombardovanja. Zaključak: Vreme tranzicije, sankcija i ratova povećalo je natalitet kod Roma dok se on kod Srba drastično smanjuje. Porast adolestetnih porođaja zaustavljen je u leskovačkom regionu od 2012. projektom zdravstveno vaspitnog rada i uspešnom medijskom kamapanjom na lokalu. Procenat carskog reza povećava se u obe grupe.
Ključne reči: Natalitet, Adolescencija i trudnoća, Carski rez

UVOD

Ekonomske sankcije ujedinjenih nacija razorile su industriju SR Jugoslavije i razbuktale šverc i sivu ekonomiju u zemlji. Šverceri i ostali sitni i krupni kriminalci dobili su svoju životnu šansu. Intelektualci i srednja klasa, posebno oni koji nisu skloni mućkama, živeli su svoje najgore godine. Cilj rada je da dokaže uticaj ovakve selektivnosti ekonomskih sankcija na demografske promene u Jablaničkom okrugu.
Inače, društveni razvoj jedne nacije ima uticaja na reproduktivnu biologiju. Prosečna starost u kojoj se javlja menarha pomerena je od 17,5 godina 1830. na 12,5 godina pri kraju XX veka. Sa stanovišta biologije ovo predstavlja posledicu uspeha vrste, jer može pozitivno da utiče na natalitet. Međutim, pod uticajem hormona porođaji maloletnica postaju sve češća pojava i ako su raskoraku su sa društvenim potrebama. Ovi porođaju predstavljaju ‘’indikator niskog morala i izopačenosti socijalne sredine i u predikciji su lošeg životnog ishoda’’. [1] Iz tih razloga naš krivični zakon, kao i zakoni svih evropskih zemalja, zabranjuje tinejđžerima stupanje u brak. Uprkos tome u Leskovačkom porodilištu ih ima sve više, među kojima i dece ispod 14 godina dok se istovremeno, povećava procenat prvorotki starijih od 35 godina i povećava se procenat žena koje leče sterilitet. [2] Sve to ne samo što smanjuje ukupan broj porođaja nego utiče negativno i na demografsku strukturu stanovništva. Ljudski resursi se ne razvijaju u skladu sa potrebama društvenog razvoja.Da bi nešto promenio u Leskovcu pokrenuo sam 2012. projekat zdravstveno prosvetog rada lekara, tužioca i socijalnih radnika.

CILJ RADA

Sa ciljem da ispitam doprinos zdravstveno-prosvetnog rada na reproduktivno ponašanje adolescenata i demografske implikacije na teritoriji Jablaničkog okruga 1982g, 1999 g. i 2019g, odgovoriću na pitanja:
koliko je porođeno Romkinja a koliko Srpkinja u Jablaničkom regionu,
koliko je među njima mlađih i starijih maloletnica i
kakav je procenat SC po istim grupama 1981, 1999 i 2018 godine

MATERIJAL I METODE

Koristili smo retrospektivnu analizu porođaja na osnovu podataka iz protokola za 1982, 1999. i 2018. godinu. Grupe smo formirali prema godištu rođenja i karakterističnim imenima, podelivši porodilje na mlađe i starije maloletnice i punoletne pripadnice romske i srpske nacionalnosti. Dobijeni podaci obrađeni su statistički x2 –testom i Studentovim T- testom.

REZULTATI

Koliko je bilo mlađih a koliko starijih maloletnica među Romima i Srbima u 1982-oj, 1999–oj 2019-oj godini? (Tbl. 1).

Tbl. 1. Paritet adolescetkinja po starosnim grupama

Tbl. 2.Odnos broja porođaja maloletnih i punoletnih trudnica u ispitivanim grupama

Tbl. 3.Odnos broja porođaja maloletnih i punoletnih trudnica

Tbl. 4.Odnos ukupnog broja porođaja Srpkinja i Romkinja 1982 i 1999

Tbl 5. Koliki je procenat carskih rezova po ispitivanim grupama?

DISKUSIJA I ZAKLJUČAK

Mnoga istraživanja ukazuju da adolescencija svakako nije period idealan za rađanje. Sve brojniji porođaji “tinejđžerki”, koji su inače u predikciji “lošeg životnog ishoda” (i njih i njihove dece) počeli su da zatvaraju začarani krug nacionalne agonije u jablaničkom regionu. Međutim, rezultati za 2018. godinu pokazuju jasan trend pada broja porođaja kod adolescenata. To jeste dobra vest i, mogla bi se pripisati kampanji započetoj 2012. ali, porođaji u celini i dalje pokazuju nezadrživ pad. Do sada nije ponuđeno ni jedno uspešno rešenje ovog problema. Svi pokušaju do sada su propali. Ako se to prizna možda će se stvoriti prostor za neke nove, inovativne ideje. Sada imamo 1651. porođaj a za prethodnih 26. godina izgubili smo 1405. Romi su imali 86. a sad imaju 203. Kad se u leskovačkom porodilištu bude porađalo samo 200. srpkinja ko će biti akušer?
Iz rezultata iznetih u ovom radu vidi se da 1982-e godine kod Roma nije bilo carskih rezova. To nas podseća da su žene nekada, rađale decu uglavnom kući i bez velike akušerske pomoći. Stoji činjenica da Romi ne vole carske rezove smatrajući ih opasnim ali je sigurno da postoje i objektivne okolnosti koje su dovele do tog rezultata. Ja povezujem lakše porođaje zbog niže telesne mase na rođenju sa manjom učestalošću carskih rezova.

LITERATURA:

1. Sloggett A.; Joshi H.: Deprivation indicators as predictors of life events 1981-1982 based on the UH ONS Longitudinal Study. J. Epidimiol. Community. Health. : 228-33. 1998.
2. Sedlecki K.: Model polnog ponašanja i reproduktivno zdravlje adolescenata, Zbornik radova XLIV Ginekološlo-akušerska nedelja SLD: 483-7. 2000.

Ljubica Мilošević, J. Jovanović, G. Golubović, M. Jevremović, S. Meilanović
OPŠTA BOLNICA BOR, GINEKOLOŠKO AKUŠERSKO ODELJENJE

Između dva popisa 1991. i 2002. godine u osam opština Timočke krajine broj stanovnika je smanjen za 31.000. Čitava Timočka krajina je za deset godina izgubila jedan grad srednje veličine. Višegodišnje trajanje bele kuge ima za posledicu da je sada prosek starosti stanovnika 47 godina. Slično je i u Srbiji – stanovništvo Srbije među pet najstarijih zemalja Evrope i među deset najstarijih područja na svetu.
REZULTATI Selo Bor prvi put se pominje krajem 18. veka, a oko 1785. dobija naziv „po jednom velikom boru četinaru“. Ubrzani razvoj počinje posle 1903 – 1904. kada je pronađena bakarna ruda, organizovan rudnik i rudnička kolonija. Broj stanovnika 1900. godine je 775 da bi 1948. bilo 10.823 Po popisu 1991. opština Bor ima 59.420 a grad 40.861 stanovnika. 2002. opština ima 55.817 a grad 39.387 stanovnika, a 2011. opština 48.615 a grad 34.160 stanovnika.
Nova bolnica je otvorena 1934. godine i u sklopu opšte hirurgije nalazilo se ginekološko akušersko odeljenje, a od 1970. odeljenje je funkcionisalo zasebno u novoizgrađenoj zgradi. Po protokolu porodilišta broj porođaja od 1970. do 1979. je 8.094; od 1980. do 1989. je 8.278; od 1990. do 1999. – 7.035; od 2000. do 2009 – 4.883; od 2010. do 2019. – 3.710 porođaja. Po najoptimističnijoj prognozi u ovom poslednje posmatranom desetogodišnjem periodu do 2020. biće oko 4.000 porođaja.

ZAKLJUČAK Broj porođaja sve kaže! Po našim podacima i već iznetim zaključcima radova ZZJZ „Timok“ započeta je treća demografska tranzicija u Timočkoj krajini i Srbiji. Kako trenutno stvari stoje biološke budućnosti nema. To znači da ćemo se pitati, za 50 godina, da li postoje timočani.

Vera Najdanović-Mandić
DISPANZER ZA ŽENE, ZDRAVSTVENI CENTAR ZAJEČAR

Uvod: Pri pomenu Timočke krajine jedna od prvih asocijacija je „bela kuga“. Depopulacija u Timočkoj krajini nije prolazna pojava već traje decenijama. Uslovljena je tokovima života i sve više dolazi do izražaja. Cilj rada: Predstaviti trend porođaja Zaječarskog porodilišta od 1961. do 2018. godine.
Metod rada: Retrospektivna analiza porođajnog i operativnog protokola za period od 1961. do 2018. godine. Rezultati rada: Ukupan broj porođaja od 1961. do 2018. je 45.022. Operativno je završeno 6.877 carskim rezom. Prve godine posmatranog perioda 1961. broj porođaja je 661 i od toga je operativno završeno svega 16 (2,42%). Slede dve „zlatne“, prosperitetne decenije porodilišta i maksimum broja porođaja 1176, dostignut je 1983. godine. Od toga je 124 (10,54%) završeno carskim rezom. Narednih godina broj porođaja kontinuirano pada i minimum od 312 bio je 2018. godine. Od toga operativno je završeno 157 (50,32%). Fenomen jednog deteta karakteriše ovu sredinu i to je rezultiralo dominacijom prvorotki. U 1961. bilo ih je 417 (63%), 2016. godine 209 (56,49%), a 2018. 146 (47,11%).

Zaključak: Rezultati su u skladu sa poslednjim popisom stanovnika u Zaječaru iz 2011. godine koji ukazuju na pad ukupnog broja stanovnika kao i na pad broja žena fertilnog perioda tako da u narednom periodu ne možemo ni očekivati značajne promene u broju porođaja. To dovodi do neizvestne budućnosti našeg kraja.

11. TREND POROĐAJA PORODILIŠTA OB MAJDANPEK OD 1995. DO 2018. GODINE
TREND POROĐAJA KNJAŽEVAČKOG PORODILIŠTA OD 1973. DO 2018. GODINE
TRENDPOROĐAJA PORODILIŠTA ZC KLADOVO OD 2007. DO 2016. GODINE

Vera Najdanović Mandić (1), Radiša Arsić (2), Mirjana Marković (3), Kristina Petrović (4)
(1) ZC Zaječar Dispanzer za žene, (2) Opšta bolnica Majdanpek, (3) ZC Knjaževac, (4) ZC Kladovo

SAŽETAK: Depopulacija Timočke krajine je sve veća i opustelim selima se pridružuju poluopusteli gradovi. Cilj rada je da se prikaže trend porođaja porodilišta u Majdanpeku, Knjaževcu i Kladovu. Kao metoda rada korišćena je retrospektivna analiza porođajnog i operativnog protokola porodilišta u Majdanpeku, Knjaževcu i Kladovu. Majdanpek je prikazao trend porođaja od 1995. do 2018. godine i ukupan broj porođaja za ovo vreme je 3176, od toga carskih rezova je 632 (19.90%). Najveći broj porođaja je bio na početku ispitivanog perioda 1995. - 228, kada je carskih rezova 24 (10.53%). Najmanji broj porođaja je bio 2018. - 75, kada je 23 (30.67%) carskih rezova. Procentualno carskih rezova je najviše bilo 2012. godine (34.48%).

Knjaževac je prikazao trend porođaja od 1973. do 2018. godine i ukupan broj porođaja za ovaj vremenski period je 12.849. Vaginalno se porodilo 11.640, a operativno je završeno 1.209 (10,39%) porođaja. Najveći broj porođaja je bio 1982. godine – 473, kada je carskim rezom završeno 19 (4.02%). Najmanji broj porođaja je bio 2013. godine – 129, od toga carskim rezom je završeno 62 (48.06%). Procentualno carskih rezova je najviše bilo 2018. godine (58.70%).

Kladovo je prikazalo trend porođaja od 2007. do 2016. godine i ukupan broj porođaja za ovo vreme je 1155, od toga carskih rezova je 357 (30.91%). Najveći broj porođaja je bio 2009. - 155, kada je carskih rezova 22 (14.19%). Najmanji broj porođaja je bio 2016. - 86, kada je bilo 50 (58.14%) carskih rezova i to je procentualno najviše carskih rezova u ispitivanom periodu (58.14%).

Uočeni pad broja porođaja potvrđuje poslednji popis stanovnika Srbije iz 2011. godine koji beleži negativni prirodni priraštaj Srbije -5,2‰, a najmanji procenat prirodnog priraštaja bio je u Zaječarskom, Borskom, Topličkom i Pirotskom okrugu. Sem što se smanjuje broj stanovnika našeg kraja, još brže se smanjuje broj žena fertilnog doba (15-49g) te se u narednim godinama ne može ni očekivati pozitivna promena uočenog trenda, a samim tim biološka budućnost našeg kraja postaje neizvesna.

Sažetak: Davne 1868. godine je otvorena prva bolnica u Zaječaru, koji je tada imao 3 500 stanovnika. Tri godine kasnije, 1871. u Zaječar dolazi i radi Stevan Mačaj, kao okružni fizikus i prvi ginekolog-akušer na ovom prostoru. Grad se širi, broj stanovnika raste na 9 000, kao i njihove potrebe za lečenjem. Kapacitet bolnice se uvećava. Izgradnja namenskog objekta za novu bolnicu počinje 1906. godine, i to na sadašnjoj lokaciji, gde je na drugom spratu izdvojeno porodilište. U bolnici su radile četiri babice (Sofija Dragutinović, Julijana Nađ Timić, Jelena Janković, Marija Milosavljević). Od 1924. godine dr Stavra Hristić radi kao šef ginekološkog odeljenja. Od 1935. do 1958. godine za šefa ginekološkoakušerske (GA) službe u Zaječaru dolazi dr Krunoslav Popović. Godine 1953. odlukom Ministarstva zdravlja Srbije, bolnica u Zaječaru postaje bolnica prve kategorije. Odvaja se akušerstvo od ginekologije i zauzima ceo jedan sprat bolnice. Primaju se novi lekari: 1955. dr Mileva Veličković, 1957. dr Radoslav Paunović i 1958. dr Stanoje Pavlović. Tokom šezdesetih godina GA služba se dalje širi i primaju se novi lekari: dr Miodrag Jelenković – 1963, dr Todor Živković – 1964, dr Jovan Vasilijević – 1965. Godine 1967. godine GA odeljenje dobija zaseban objekat, dvospratnu zgradu, u kojoj je i danas. Ima sopstvenu operacionu salu sa novom opremom. Odeljenje dobija i kolposkop, opremu za citodijagnostiku, kardiotokograf. Tokom sedamdesetih godina započinje se sa organizovanim sistematskim pregledima žena, a postoji podatak da je 1971. pregledano oko 10 500 žena, od 25 do 65 godina starosti, što je tada bio najveći broj pregledanih žena na području Srbije. Tih sedamdesetih godina, u saradnji sa Medicinskim fakultetom u Nišu i Zavodom za tehničku saradnju sa inostranstvom, organizuje se bolnica u Zuari, u Libiji, pa deo kadrova odlazi da radi u toj bolnici. Dolaze novi, mladi lekari: dr Vencislav Milavec – 1971, dr Biljana Mikijeljević – 1973, dr Slavka Jovanović – 1976. i dr Slobodan Miloševića – 1977. Godine 1980. počinje da radi novi Dom zdravlja u Zaječaru i Dispanzer za žene. Tu se rade sistematski pregledi radi ranog otkrivanja karcinoma kod žena, savetovalište za trudnice, sterilitet, kontracepciju, patronaža odojčadi i babinjara, redovni specijalistički pregledi i drugi ambulantni poslovi. Posebna pažnja je posvećena razvoju citološke dijagnostike. Primaju se novi lekari i šalju na stručno osposobljavanje. U GA službu dolazi nova generacija lekara: dr Slobodan Žikić – 1982, dr Vera Najdanović – 1985, dr Ljubica Milošević – 1988. i dr Nada Jovanović – 1989. Prvi ultrazvučni aparat u zaječarskoj bolnici je bio u sklopu Radiološke službe od 1984. godine. Koristili su ga i ginekolozi dok nisu dobili svoj aparat u Dispanzeru za žene 1998. Od tada, svi lekari tokom specijalizacije edukuju se za ultrazvučnu dijagnostiku. Služba se i dalje kadrovski jača; dolaze: dr Zoran Roško – 1990, dr Dragoslav Kalinović – 1994, dr Branko Ivković –1995, dr Biljana Popović – 1995, dr Mirko Trailović – 2000. i dr Zoran Radivojević – 2008. Rad GA službe tokom 2008. godine trpi značajne promene, uslovljene zakonskim regulativama u zdravstvu koje zahtevaju odvajanje primarne od sekundarne zdravstvene zaštite. Nezadovoljstvo novonastalim stanjem dovelo je 2009. do kadrovskog osipanja u Službi i odlaska troje specijalista srednje i mlađe generacije. Od preostalih lekara, troje je bilo starije od 60 godina, te se primaju novi specijalizanti: dr Žaklina Savić Mitić – 2009, dr Ivan Čikarić i dr Mladen Jolić – 2010, i dr Maja Cukić – 2012.
Ključne reči: ginekološko-akušerska služba Zaječar, istorijat, lekari.

Summary: The first hospital in Zajecar was opened in 1868. The population of Zajecar at that time was only 3,500. Three years later, in 1871, Stevan Mačaj began to work in Zajecar as a district physician and the first gynecologist/obstetrician in this region. As the town developed and grew, the population increased to 9,000 people, and consequently the people’s needs for treatment also grew. The construction works for a new hospital began in 1906 at the same place where the Centre is today; the second floor was planned for an OB/GYN area. There were four midwives working at the hospital then (Sofija Dragutinović, Julijana Nađ Timićka, Jelena Jankovićka, Marija Milosavljevićka). Dr. Stavra Hristić started working as head of the OB/GYN department in 1924. From 1935 to 1958 dr. Krunoslav Popović was the head of the department. In 1953 Zajecar hospital was awarded the first category hospital by the Ministry of Health of Serbia. Obstetrics was separated from gynecology and now occupied a separate hospital floor. New doctors were employed: dr. Mileva Veličković in 1955, dr. Radoslav Paunović in 1957 and in 1958 dr. Stanoje Pavlović. During the 1960s the gynecology and obstetrics department was extended and new doctors employed: dr. Miodrag Jelenković in 1963, dr. Todor Živković in 1964, dr. Jovan Vasilijević in 1965. In 1967 the department was placed in a separate two-floor building in which it still operates today. It had its own newly equipped operating theatre, a colposcope, equipment for cytological diagnostics, and a cardiotokograph. During the 1970s organized checkups for women were introduced for the first time and in 1971 around 10,500 women, aged 25-65, were examined, which at that time was the largest number of women who had a checkup in Serbia. The 1970s also saw the opening of Zuara Hospital, Lybia which was a joint venture among Zajecar Hospital, the Medical Faculty of Nis and the Institute for Technical Cooperation with Foreign Countries, when a number of doctors left for Lybia. This period saw new doctors among whom were: dr. Vencislav Milavec in 1971, dr. Biljana Mikijeljević in 1973, dr. Slavka Jovanović in 1976 and dr. Slobodan Milošević in 1977. Then in 1980 a new facility was built – it was a new Community Health Care Centre in Zajecar with a new department that provided health care service to women. Besides the regular services such as prenatal care, infertility services, birth control (contraception and fertility control), certified nurse-midwifery care, routine gynecologic wellness exams and other office works, it was in this department that regular checkups were organized with the aim of finding cancer at an early stage. Special attention was paid to the development of cytological diagnostics. New doctors were employed and trained. The OB/GYN department welcomed a new generation of doctors: dr. Slobodan Žikić in 1982, dr. Vera Najdanović in 1985, dr. Ljubica Milošević in 1988 and dr. Nada Jovanović in 1989. The first office ultrasound in Zajecar hospital was within the Radiology department (since 1984) and it had been used by the OB/GYN department’s doctors until the department got its own in 1998. Since then all the doctors have been educated for ultrasound diagnostics there. The personnel employed in the 1990s include: dr. Zoran Roško in 1990, dr. Dragoslav Kalinović in 1994, dr. Branko Ivković in 1995, dr. Biljana Popović in 1995, dr. Mirko Trailović in 2000 and dr. Zoran Radivojević in 2008. In the following period the OB/GYN department’s work underwent significant changes due to the new regulations required by the law which distinguished primary from secondary health care. The overall dissatisfaction was so overwhelming that in 2009 three doctors quit their jobs. Three of the remaining doctors were older than 60 so several people taking an internship were employed: dr. Žaklina Savić Mitić in 2009, dr. Ivan Čikarić and dr. Mladen Jolić in 2010, and dr. Maja Cukić in 2012.
Key words: Zajecar Gynecology and Obstetrics Department, historical development, doctors

Danas je teško zamisliti bolnicu smeštenu u privatnoj kući sa samo 20 postelja. Upravo je tako bilo davne 1868. godine, kada je otvorena prva bolnica u Zaječaru, koji je tada imao 3 500 stanovnika. Tri godine kasnije, 1871. u Zaječar dolazi i radi Stevan Mačaj, kao okružni fizikus i prvi ginekolog-akušer na ovom prostoru [1]. Dr Stevan Mačaj (slika 1), rođen je 1823. godine u Budimu; magistrirao je hirurgiju i akušerstvo. Od 1854. je doktor medicine. To je prvi ginekolog na ovom prostoru. U Zaječaru radi 14 godina, od 1871. do svog penzionisanja 1885. Osnivač je SLD u Zaječaru [1]. Grad se širi, broj stanovnika raste na 9 000, kao i njihove potrebe za lečenjem. Kapacitet bolnice se uvećava, te mora da se seli više puta. Konačno, izgradnja namenskog objekta za novu bolnicu počinje 1906. godine, i to na sadašnjoj lokaciji, gde je na drugom spratu izdvojeno porodilište. Kada je počela da radi, to je bila najuređenija bolnica u Kraljevini Srbiji, sa kupatilima i vodovodom. Imala je 300 postelja. U bolnici su radile četiri babice (Sofija Dragutinović, Julijana Nađ Timić, Jelena Janković, Marija Milosavljević). Između dva svetska rata, od 1924. godine, dr Stavra Hristić radi kao šef ginekološkog odeljenja. Postoji podatak da je, neko vreme, pre njega, šef bila dr Ljubica Magazinović [1]. Dr Stavra Hristić (slika 2) je prvi specijalista za GA. Studije medicine je završio u Nansiju, a specijalizaciju u Beogradu. Pored lekarske prakse, dr Hristić je, zajedno sa dr Ljubicom Magazinović, bio i predavač Medicinske škole za babice u Beogradu [2].
Od 1935. godine za šefa GA u Zaječaru dolazi dr Krunoslav Popović (slika 3), koji tu ostaje 23 godine, do 1958, kada odlazi za Beograd. Dr Popović je obavljao i funkciju upravnika bolnice u Zaječaru [1]. Drugi svetski rat je ruinirao bolnicu. Posledice su bile takve da se drugi sprat, gde se nalazila GA služba, nije mogao koristiti, jer je prokišnjavao. GA se spušta na prvi sprat, koji deli sa internim odeljenjem. Vremenom je bolnica popravljena i 1951. godine se GA služba vraća na drugi sprat, koji sada deli sa pedijatrijom. 1953, odlukom Ministarstva zdravlja Srbije, bolnica u Zaječaru postaje bolnica prve kategorije. Odvaja se akušerstvo od ginekologije i zauzima ceo sprat bolnice. Primaju se novi lekari: 1955. dr Mileva Veličković, 1957. dr Radoslav Paunović i 1958. dr Stanoje Pavlović [1, 3].
Prim. dr Mileva Veličković (slika 4) rođena je 1923. godine u Valjevu. Studije medicine završila je u Beogradu 1953. i odmah dolazi u Zaječar. Specijalizaciju iz ginekologije započinje 1955. i završava je u Beogradu 1959. Dugo je bila jedina žena ginekolog na teritoriji Timočke krajine. U GA službi ostaje do penzionisanja 1989. Dugogodišnji je rukovodilac akušerskog odeljenja. Predavala je u srednjoj medicinskoj školi u Zaječaru. Ima veći broj objavljenih i saopštenih stručnih radova iz oblasti GA, na osnovu čega je dobila i zvanje primarijusa. Dobitnik je Ordena rada sa srebrnim zracima i Nagrade oslobođenja grada Zaječara 1971. (iz svedočenja člana porodice – ćerka). Prim. dr sci. Radoslav Paunović (slika 5) rođen je 1926. godine u selu Vučići kod Kragujevca. Školovao se u Kragujevcu, a Medicinski fakultet u Beogradu završio je 1955. Po dolasku u Zaječar najpre započinje specijalizaciju iz hirurgije. Zbog potreba bolnice 1957. prelazi na GA odeljenje. Specijalizaciju je završio 1961. u Beogradu; 1964. postaje načelnik GA službe, u 38. godini, a 1965. dobija zvanje primarijusa. Usavršavao se u Francuskoj, odakle donosi nova znanja i tehnike (Fanenštilov rez, izbacio je iz upotrebe kopčice i uveo ušivanje koncem, itd.). 1978. postaje doktor medicinskih nauka, jedini u Srbiji u to vreme van fakultetskih centara. Dvanaest godina je predavao i u srednjoj medicinskoj školi u Zaječaru. Objavio je 120 radova u Timočkom glasniku i 145 raznih rasprava u stručnim časopisima. Izvršio je ukupno 8 229 operacija. Četrnaest godina je bio na raznim odgovornim rukovodećim funkcijama, a načelnik službe bio je 24 godine, do 1988. Penzionisan je 1992. Dobitnik je 20 diploma i zahvalnica za svoj stručni rad, nagrade Dr Nikola Hadži Nikolić od GAS, dva Ordena rada sa zlatnim vencem i srebrnim zracima, kao i Nagrade oslobođenja grada Zaječara 1965. [1, 4].
Prof. prim. dr sci. Stanoje Pavlović (slika 6) rođen je 1925. godine. Učesnik je NOB-a. 1951. je završio Medicinski fakultet u Beogradu i počeo je da radi u svom rodnom kraju, Ražnju. Specijalizaciju iz GA završava 1957. U Zaječar dolazi 1958. gde radi do 1964. i za to vreme obavlja i funkciju šefa GA službe. Karijeru nastavlja u Nišu, gde od 1964. do 1976. rukovodi GA klinikom. Doktorirao je iz oblasti citologije 1965. godine, a iste godine postaje i docent na Medicinskom fakultetu u Nišu, te redovni profesor 1976. Obavljao je i funkciju dekana Medicinskog fakulteta u Nišu u periodu od 1971. do 1973. Usavršavao se u Evropi, Americi, Rusiji i Japanu. Do 1986. g. objavio je 260 naučnih i stručnih radova. Obavljao je i brojne dužnosti u staleškim organizacijama, domaćim i stranim. Dobitnik je većeg broja priznanja – Nagrada oslobođenja Niša 1971. Redovni član Medicinske akademije nauka postaje 1976; godišnju nagradu SLD za naučno-istraživački rad dobija 1980. [5]. Tokom šezdesetih godina, GA služba se dalje širi i primaju se novi lekari: dr Miodrag Jelenković – 1963, dr Todor Živković – 1964, dr Jovan Vasilijević – 1965.
Prim. dr Miodrag Jelenković je rođen 1931. godine u Beogradu. Specijalizaciju iz ginekologije i akušerstva završio je 1967. U jednom periodu bio je šef akušerskog odeljenja. Pregledao je na hiljade žena, uradio brojne hirurške intervencije i veliki broj porođaja. Posebno je radio na organizaciji sistematskih pregleda žena na području opštine Zaječar, radi ranog otkrivanja karcinoma grlića materice. Objavio je i saopštio veći broj stručnih radova na osnovu čega je dobio i zvanje primarijusa. 1976. seli se u Beograd, gde je radio na raznim funkcijama u organizaciji zdravstvene zaštite i zdravstvenog osiguranja, ali ne i u ginekologiji. Dobitnik je Nagrade oslobođenja Zaječara za 1972. godinu (iz ličnog svedočenja). Prim. dr Todor Živković je rođen 1934. godine u Zaječaru. Medicinski fakultet u Beogradu završio je 1960. Kao lekar stažista radi u Postojni, Vipavi i Ilirskoj Bistrici (Slovenija). U Zaječaru radi od 1961, najpre kao terenski lekar, a od 1964. na Odeljenju ginekologije i akušerstva u Zaječaru. Specijalizaciju završava 1968. Uradio je više hiljada porođaja i operacija, kao i na desetine hiljada pregleda, uključujući i sistematske preglede. Ima veći broj objavljenih i saopštenih stručnih radova, na osnovu čega dobija zvanje primarijusa krajem sedamdesetih. Bio je šef Ginekološkog odseka tokom osamdesetih i šef Dispanzera za žene od 1992. do penzionisanja 2000. Bio je član Upravnog odbora MC Zaječar, dugogodišnji sudski veštak, kao i profesor u srednjoj medicinskoj školi u Zaječaru. Za svoje angažovanje dobio je priznanje GA Sekcije SLD (iz ličnog svedočenja). Prim. dr Jovan Vasilijević rođen je u Novom Koritu 1927. godine. Učesnik je NOB-a. Nakon završenog Medicinskog fakulteta u Beogradu radio je u Hrvatskoj i Vojvodini, a potom dolazi u Zaječar na konkurs za specijalizaciju iz radiologije. Međutim, zbog tadašnjih potreba bolnice, prelazi na specijalizaciju iz GA koju završava 1969. Predavao je dugi niz godina u srednjoj medicinskoj školi u Zaječaru. Objavio je preko 30 stručnih radova i dobio zvanje primarijusa 1980. Bavio se citologijom i bio je šef Citološke laboratorije do penzionisanja 1993. Zahvaljujući njemu, Zaječar među prvim gradovima u Srbiji započinje masovne sistematske preglede žena sedamdesetih godina. Bio je uspešan operator i vrstan akušer (iz svedočenja člana porodice – ćerka).
Godine 1967. odeljenje za GA dobija zaseban objekat, dvospratnu zgradu od 1 560m2 (i danas je pomenuta zgrada u istoj funkciji, posle 50 godina, odolevajući zubu vremena, uz izvesno saniranje 1999). Objekat ima sopstvenu operacionu salu sa novom opremom – hirurškim stolom i aparatom za anesteziju. Dobija i kolposkop, opremu za citodijagnostiku, kardiotokograf. U prizemlju se nalazi i prostor za prijemno-trijažni rad i ambulantne intervencije. Nova oprema omogućila je da se tokom sedamdesetih godina započne sa organizovanim sistematskim pregledima žena, a postoji podatak da je 1971. pregledano oko 10 500 žena, od 25 do 65 godina starosti, što je tada bio najveći broj pregledanih žena na području Srbije [1, 6].
Tih sedamdesetih godina, u saradnji sa Medicinskim fakultetom u Nišu i Zavodom za tehničku saradnju sa inostranstvom, organizuje se Bolnica u Zuari, u Libiji, pa deo kadrova odlazi da radi u tu bolnicu. Međutim, GAS se proširuje dolaskom novih mladih lekara: dr Vencislava Milaveca – 1971, dr Biljane Mikijeljević – 1973, dr Slavke Jovanović – 1976. i dr Slobodana Miloševića – 1977. Prim. dr Vencislav Milavec rođen je 1936. godine u Skoplju. Školovao se u Zaječaru, a Medicinski fakultet u Skoplju završio je 1964. U Zaječaru počinje da radi 1966., a specijalizaciju iz GA dobija 1971. i završava je 1975. u Beogradu. Prvi je u Zaječaru započeo ginekološku ultrazvučnu dijagnostiku; uradio je veliki broj hirurških zahvata, porođaja i bavio se organizacijom rada dispanzerske službe. Bio je i dugogodišnji predavač u srednjoj medicinskoj školi u Zaječaru. Od 1988. do 1996. obavljao je funkciju načelnika GAS, a 1983–1986. i zamenika upravnika Bolnice. U penziju odlazi 2001. Dobitnik je Ordena rada sa srebrnim vencem 1981. i Nagrade oslobođenja grada Zaječara 1988. (iz svedočenja člana porodice – ćerka). Prim. dr Biljana Mikijeljević rođena je 1942. godine u Zaječaru. Medicinu je završila u Beogradu 1968. Pet godina radi na pedijatriji. 1973. dolazi na GAS i specijalizaciju završava 1977. Bavi se perinatologijom i dobija zahvalnicu Sekcije za svoj rad. Iz ove oblasti objavila je veliki broj stručnih radova i na osnovu toga dobila i zvanje primarijusa. Deset godina je predavala u srednjoj medicinskoj školi u Zaječaru. Obavljala je funkciju šefa Dispanzera za žene u periodu od 2000. do 2005, kada odlazi u penziju (iz ličnog svedočenja). Dr Slobodan Milošević je rođen 1946. godine u Zaječaru. U Nišu je završio Medicinski fakultet. Specijalizaciju iz ginekologije je započeo u Libiji, a završio u Beogradu 1979. U Zaječaru počinje da radi kao specijalizant ginekologije 1977. Aktivno se bavi operativnim radom i usavršavao se u Ljubljani i Novom Sadu. Nastavlja razvoj ultrazvučne dijagnostike i subspecijalizaciju iz ove oblasti završava kod prof. dr Kurjaka. Uspešno se bavio i problemima steriliteta. Bio je član predsedništva GAS u dva mandata 2000–2008, sudski veštak iz oblasti GA, mentor za specijalizante na niškom i beogradskom Medicinskom fakultetu, i pomogao je mnogima u stručnom usavršavanju. Radio je i kao profesor u srednjoj medicinskoj školi u Zaječaru. Aktivno je učestvovao u radu sindikata hirurške grupe, kao i u upravnom odboru ZC Zaječar. Bio je načelnik GA službe 2002. U penziju odlazi 2012. Dobitnik je nagrade SLD za životno delo 2012. (iz ličnog svedočenja). Dr Slavka Jovanović rođena je 1948. godine u Lenovcu kod Zaječara. Medicinski fakultet završila je 1972. u Nišu. Specijalizaciju iz ginekologije počinje 1976. i završava 1980. u Beogradu. Odličan je operator, mentor za specijalizante i svojim znanjem je mnogima pomogla na početku njihove karijere. Bila je načelnik GAS u periodu od 1996. do 2001., potom savetnik, kao i načelnik u drugom mandatu 2009–2011. U penziju odlazi 2014. godine (iz ličnog svedočenja).
Godine 1980. počinje da radi novi Dom zdravlja u Zaječaru, ukupne površine 7 845m2. Poseban deo Doma zdravlja čini amfiteatar sa 180 sedišta, opremljen za savremeno prikazivanje stručnih radova, kao i Dispanzer za žene. Tu se rade sistematski pregledi radi ranog otkrivanja karcinoma kod žena, savetovalište za trudnice, sterilitet, kontracepciju, patronaža odojčadi i babinjara, redovni specijalistički pregledi i drugi ambulantni poslovi. Posebna pažnja je posvećena razvoju citološke dijagnostike. Za sve pomenute poslove primaju se novi lekari i šalju na stručno osposobljavanje. U GA službu prima se sledeća generacija novih lekara: dr Slobodan Žikić – 1982, dr Vera Najdanović – 1985, dr Ljubica Milošević – 1988. i dr Nada Jovanović – 1989. Dr Slobodan Žikić rođen je 1948. godine. u Zaječaru. Medicinski fakultet je završio u Nišu. Na GAS u Zaječaru dolazi 1982, a specijalizaciju iz ginekologije završava u Beogradu 1985. Najviše se bavio operativom. Dugogodišnji je šef Akušerskog odeljenja, a u periodu od 2002. do 2004. obavljao je i funkciju načelnika GAS. U penziju odlazi 2014. godine (iz ličnog svedočenja). Prim. dr Vera Najdanović Mandić rođena je 1955. godine u Zaječaru. Medicinski fakultet u Nišu završava 1981. Specijalizaciju je započela 1985. i završila je 1989. Posebno se bavi citologijom i kolposkopijom. Objavila je i saopštila više od 50 stručnih radova na osnovu čega je 2004. dobila i zvanje primarijusa. Dobitnik je diplome Citološke sekcije SLD 2000. U periodu 2008–2010. i 2011–2015. obavljala je i funkciju načelnika Dispanzera za žene. Prim. dr Ljubica Milošević je rođena 1958. godine u Nišu, gde 1983. završava Medicinski fakultet. Dolazi u Zaječar 1985. Specijalizaciju započinje 1988. i završava je 1992. u Nišu. Objavila je veći broj stručnih radova i dobila zvanje primarijusa. U srednjoj medicinskoj školi u Zaječaru predaje od 1990. Od 2005. obavljala je funkciju načelnika GAS do 2009, kada napušta Zaječar i nastavlja da radi u Boru (iz ličnog svedočenja). Dr Nadežda Jovanović Milojević rođena je 1957. godine u Zaječaru. Medicinski fakultet u Novom Sadu završila je 1983., a specijalizaciju iz ginekologije u Beogradu 1990. U GAS Zaječar provela je deo specijalističkog staža od 1988. do 1990. Kao specijalista u Zaječaru je radila 1991–1997. nakon čega nastavlja sa radom u Kragujevcu (iz ličnog svedočenja).
Prvi ultrazvučni aparat u zaječarskoj bolnici je bio u sklopu Radiološke službe od 1984. godine [1]. Koristili su ga i ginekolozi dok nisu dobili svoj aparat u Dispanzeru za žene 1998. Od tada, svi lekari tokom specijalizacije edukuju se za ultrazvučnu dijagnostiku. Izvršene su značajne kadrovske promene u GAS i prima se veći broj novih lekara: dr Zoran Roško – 1990, dr Dragoslav Kalinović – 1994, dr Branko Ivković – 1995, dr Biljana Popović – 1995, dr Mirko Trailović – 2000. i dr Zoran Radivojević – 2008.
Dr Zoran Roško rođen je 1961. godine u Zaječaru. Medicinski fakultet u Beogradu završio je 1986. Specijalizaciju je započeo 1990. i završio je 1994. u Beogradu. Bavi se ultrazvučnom dijagnostikom, ginekološkom endokrinologijom i sterilitetom, uz ostali rad u oblasti GA. Bio je šef Akušerskog odeljenja, načelnik Dispanzera za žene 2010/2011., a načelnik GAS je od 2012. godine (iz ličnog svedočenja).
Prim. dr Dragoslav Kalinović je rođen 1960. godine u Zaječaru. Završio je Medicinski fakultet u NIšu. Specijalizaciju je započeo 1994. i završio 1999. u Beogradu. Na osnovu objavljenih radova postaje primarijus. Predaje u srednjoj medicinskoj školi u Zaječaru. Obavljao je veći broj funkcija, kako u GAS, tako i u zaječarskoj bolnici. Aktuelni je šef Ginekološkog odeljenja (iz ličnog svedočenja). Dr Branko Ivković rođen je 1961. godine u Nišu gde je završio Medicinski fakultet 1988. Specijalizaciju iz ginekologije započinje u Zaječaru 1995. i završava 1999. u Nišu. U GAS Zaječar radi do 2002, kada prelazi u Niš i nastavlja sa radom (iz ličnog svedočenja). Dr Biljana Popović rođena je 1965. godine u Zaječaru. Završila je Medicinski fakultet u Beogradu. Specijalizaciju iz ginekologije započela je 1995. i završila 1999. Posebno se bavila citodijagnostikom. Obavljala je funkciju šefa Dispanzera za žene u periodu od 2004. do 2008. Napušta GAS 2009. i otvara privatnu ginekološku ordinaciju (iz ličnog svedočenja). Dr Mirko Trailović je rođen u Zaječaru 1972. godine. Medicinski fakultet u Nišu završava 1997. Specijalizaciju iz ginekologije započinje 2000. i završava je 2005. u Beogradu. Bavi se operativnim radom i akušerstvom (iz ličnog svedočenja).
Dr Zoran Radivojević rođen je u Zaječaru 1965. godine. Medicinski fakultet u Krajovi završio je 1991. gde je obavio i specijalizaciju iz ginekologije u periodu od 1999. do 2004. Tokom 2005. volontira u GAS Zaječar kao specijalista, a na istom Odeljenju radi u periodu 2008–2009. kada napušta Zaječar i odlazi u Dom zdravlja Boljevac gde nastavlja sa radom (iz ličnog svedočenja).
Rad GAS tokom 2008. godine trpi značajne promene, uslovljene zakonskim regulativama u zdravstvu koje zahtevaju odvajanje primarne od sekundarne zdravstvene zaštite. Nezadovoljstvo novonastalim stanjem dovelo je 2009. do kadrovskog osipanja u Službi, zbog odlaska troje specijalista srednje i mlađe generacije. Od preostalih lekara, troje je bilo starije od 60 godina, te se primaju novi specijalizanti: dr Žaklina Savić Mitić – 2009, dr Ivan Čikarić i dr Mladen Jolić – 2010, i dr Maja Cukić – 2012. Specijalizaciju su završili dr Žaklina Savić Mitić (2013), dr Ivan Čikarić i dr Mladen Jolić (2014).
Кada sam kao mlad lekar došla u bolnicu, moje poštovanje prema toj ustanovi, koja je uživala visok ugled i čuvala tradiciju, bilo je veoma veliko, a još veće prema ljudima koji su radili u njoj. Ovakva institucija zahteva da, koliko možemo, budemo na nivou prethodnika. Razmišljala sam kako da premostim vreme od izlaska poslednje monografije do danas, da prikažem sliku zaječarske ginekologije u poslednjih petnaestak godina, a pritom ne ponovim već rečeno. Ovo je moj doprinos, a mladi će nastaviti.

LITERATURA

1. Nikolić S. Zdravstvo Zaječara, Zdravstveni centar Zaječar, 2003.
2. Ivanović D. 90 godina Medicinske škole za babice u Beogradu – Srpska kraljevska škola za babice u Beogradu 1899/90–1989/90; Obrazovno-vaspitni centar zdravstvene struke „Beograd“, Beograd, 1989.
3. Paunović P. Zdravstvena služba na području Timočke krajine pre 50 godina, Timočki medicinski glasnik, 23 (1–4), 1998; 30–34.
4. Zdravković G. Ginekološko-akušersko odeljenje u periodu 1963–1988. godine – načelnik prim. dr sci. Radoslav-Rade Paunović, XX Timočki medicinski dani,Zbornik sažetaka, 2001.
5. http://istorijanisa.wikidot.com/stanoje-pavlovic
6. Jelenković M. Preventivne aktivnosti u zdravstvu odavno poznate našim lekarima, dnevni list Pravda, 2009.

LITERATURA:

1. Dr Velimirović Milutin: Dr S. Mačaj, ,,Razvitak“ 6:2, Zaječar, 1966. 52-57.
2. Dr Srećko Nikolić: Zdravstvo Zaječar, Zdravstveni centar Zaječar, 2003.
3. V. Stanojević: Dr S. Mačaj,Spomenica Srpskog lekarskog društva, Beograd, 1972. 42-44
4. Glasnik Srpskog učenog društva: Opis Crnorečkog okruga, Beograd 1891, knjiga 73.