ISSN 035-2899, 37(2012) br.2 p.74-80

Ljiljana Antić (1), Dragan Antić (1), Dragana Radovanović (2), Vladimir Kaluđerović (1)
(1) VISOKA MEDICINSKA ŠKOLA STRUKOVNIH STUDIJA U ĆUPRIJI, SRBIJA, (2) ZAVOD ZA JAVNO ZDRAVLJE ĆUPRIJA „POMORAVLJE“ U ĆUPRIJI, SRBIJA
 

UVOD

Cervikalni karcinom je drugi najčešći malignitet žena u Srbiji, sa standardizovanom stopom od 27,2 na 100 000 žena. [1] Srbija je sa standardizovanom stopom mortaliteta od 10,1 na drugom mestu, posle Rumunije sa 13,0. [2] Prema današnjim saznanjima, infekcija Humanim papiloma virusom (HPV) ima značajnu ulogu u razvoju raka grlića materice. [3] Podaci o prevalenci HPV u opštoj populaciji u Srbiji još uvek nisu dostupni. Po podacima Informacionog centra za HPV WHO u Srbiji (2010), procenjuje se da je u Južnoj Evropi, regionu kojem Srbija pripada, prevalenca HPV infekcije oko 9,2 % žena u opštoj populaciji. [4] Najbolji način borbe protiv cervikalnog karcinoma je primarna prevencija - edukacıjom seksulano aktıvnog stanovnıstva o uticaju ove virusne ınfekcıje na nastanak cervıkalne neoplazıje i merama zaštite. Veliki značaj ima i sekundarna prevencija, odnosno rano otkrivanje bolesti.
Sekundarna prevencija podrazumeva: skrining, ranu dijagnozu, adekvatnu i pravovremenu terapiju. Kako Srbija unazad više godina zauzima vodeće mesto u Evropi po učestalosti cervikalnog karcinoma, to naglašava značaj sprovođenja Nacionalnog skrining programa prevencije. Do sada, izuzimajući pilot projekte u pojedinim regionima, nije postojao organizovani skrining za cervikalni karcinom, već se sprovodio samo oportuni skrining. [5] Vakcinacija protiv HPV je u domenu primarne prevencije. U Srbiji je 2006. godine registrovana polivalentna vakcina Gardasil, za HPV tipove 16,18, 6 i 11. Vakcina je namenjena ženskoj populaciji, starosti od 9 do 26 godina; njena primena je efikasna samo kod osoba koje nisu bile u kontaktu sa HPV tipovima 6, 11.16 i 18, a vreme zaštite je 4 do 5 godina. Kako se radi o kratkom periodu primene, nedovoljan je broj studija o efikasnosti kao i rizicima njene primene. [6,7] Neke studije su ispitivale ulogu medicinskih sestara i babica u prevenciji HPV infekcije i profilaktičkoj primeni vakcine u prevenciji cervikalnog karcinoma. [8] Po nama dostupnoj literaturi, nismo našli studije koje u Srbiji ispituju efekte ili rizike primene anti HPV vakcine, osim studije Radulovića ı autora, koja se odnosi na terapeutsku vakcinu [9]. Na nıvou naše zemlje postoje preporuke koje uključuju: individualnu vakcinaciju u kontrolisanim uslovima i redovne citološke preglede, kao najznačajnije mere prevencije cervikalnog karcinoma.

CILJ

Cilj rada je da je da se ispitaju razlike u znanju i stavovima studenata druge i treće godine studija VMŠ u Ćupriji o HPV i primeni anti HPV vakcine.

METOD RADA

Ovo je studija preseka, koja je obuhvatila uzorak N=107 studenata VMŠ strukovnih studija u Ćupriji. Korišćen je nestandardizovani anketni upitnik sa 11 pitanja, od kojih su se tri pitanja odnosila na demografske karakteristike ispitanika (pol, godine, prethodno završena škola), a osam pitanja sa više ponuđenih odgovora se odnosilo na HPV infekciju i anti-HPV vakcinu: uzročnik karcınoma grlıca materıce (CaPVU), kondom i zaštita od HPV, uloga anti HPV vakcine, vrste HPV vakcina, vakcina i tipovi HPV, popualcija kojoj je namenjena antiHPV vakcina, stav studenata o antiHPV vakcini, najbolji vid prevencije CaPVU. Anketa je sprovedena u Visokoj medicinskoj školi u Ćupriji u periodu februar/mart 2011. godine. Ispitanici su studenti druge i treće godine studijskog odseka strukovna medicinska sestra, koji imaju zdravstvenu negu u ginekologiji i akušerstvu kao izborni predmet i studenti sa odseka strukovne medicinske sestre-babice koje imaju predmet ginekologija. Studenti druge godine, njih 53 (49 studentkinja i 4 studenta), čine ispitivanu grupu i anketirani su pre slušanja metodske jedinice koja se odnosila na ulogu medicinskih sestara-tehničara i babica u prevenciji cervikalnog karcinoma. Sudenti treće godine, njih 54 (51 studentkinja i 3 studenta) čine kontrolnu grupu i svi su položili ispit iz zdravstvene nege u ginekologiji i akušerstvu u periodu od pre oko devet meseci od anketiranja. Ova studija ispituje znanja i stavove studenata o HPV i anti HPV vakcini, pre obrazovne intervencije iz metodske jedinice koja obrađuje ovu tematiku (druga godina) i posle položenog ispita iz ove oblasti (treća godina).

STATISTIČKA OBRADA PODATAKA

U statističkoj obradi podatak korišćene su deskriptivne statističke metode i χ2 test.
Podaci su prikazani tabelarno i grafički. Kao nivo statističke značajnosti uzeta je vrednost p<0,05. Analize su izvršene korišćenjem softvera SPSS paketa (verzija 19).

REZULTATI

Ova studija je dizajnirana da ispita znanja i stavove studenata Visoke medicinske škole o HPVinfekciji kao uzročniku cervikalnog karcinoma, o anti HPV vakcini i njenoj ulozi kao i o stavovima prema najboljim preventivnim praksama za cervikalni karcinom za mladu populaciju.
Ispitivanjem je obuhvaćeno ukupno 107 ispitanika, starosti od 19 do 35 godina, od toga ( 93.5 %) studentkinja i (6.5 %) studenata. Anketirani su 53 studenta druge godine koji čine ispitivanu grupu i 54 studenta treće godine studija, koji čine kontrolnu grupu. Svi studenti su pre upisa studija završili srednju medicinsku školu i imali su određeni kvantum znanja iz oblasti malignih oboljenja kod žena.
U tabeli 1. prikazana je ınformısanost i stavovı studenata vezanı za rak grlića materice. Od ukupnog broja studenata, njih 28( 26.2%) je znalo tipove HPV koji su uzročnici cervikalnog karcinoma. Značajna je razlika u znanju o tipovima HPV između studenata ispitivane i kontrolne grupe; onkogene HPV tipove je znalo da identifikuje 6 (11.3%) studenta ispitivane i 22 (40.7%) studenta kontrolne grupe. (χ2 =12.692; DF=2; p= 0.002). Većina studenata, njih 56 ( 52.3 %), znala je da kondom nije pouzdana zaštita od HPV infekcije. Značajna je razlike između studenta ispitivane i kontrolne grupe (χ2 = 30.860; DF= 2; p= 0.001); 26 (49.1%) studenata ispitivane grupe i 30 (55.5%) studenata kontrolne grupe zna da kondom nije pouzdana zaštita od infekcije HPV. Trećina studenata, 34 (31.8 %), znala je da identifikuje vrste anti-HPV vakcina, ali ne postoji značajna razlika između studenata ispitivane i kontrolne grupe (χ2 =6.299; DF=2; p=0.043). Trećina studenta, njih 36 (33.6%), smatra da se vakcina daje ženskoj populaciji od 9 do 18 godina, pre početka seksualne aktivnosti; 26 (24.3%) smatra da se daje i muškoj i ženskoj populaciji od 9 do 26 godina, a 45 (42.1%) je dalo tačan odgovor, da se vakcina daje ženskoj populaciji od 9 do 26 godina, koja nije inficirana HPV (χ2 = 5,065; DF= 2; p= 0.079 ). Stavovi studenata o vakcinaciji protiv HPV su različiti; od ukupnog broja studenta, njih 32 (29.9 %) ima pozitivan stav o vakcinaciji, 35 ( 32.7%) smatra da vakcina nije dovoljno ispitana, a 40 (37.4 %) studenata ima ima negativan stav prema vakcinaciji zbog saznanja o smrtnim slučajevima posle vakcinacije ( χ2 =0,916; DF= 2; p=0.633 ). Što se tiče preporuka za zaštitu reproduktivnog zdravlja, neki studentni bi mladima dali više od jednog saveta u vezi sa zaštitom reproduktivnog zdravlja i u tom pogledu nema znatne razlike među studentima ispitivane i kontrolne grupe; od ukupnoh broja ispitanika, 42 (28.2 %) studenata bi savetovalo mladima konzistentnu primenu kondoma pri sva-kom seksualnom odnosu; 39 (26.2%) smatra da je odlaganje početka seksualne aktivnosti i pouzdan partner adekvatna mera zaštite; najviše studenata, 58 (38.9%) smatra da su redovni ginekološki pre-gledi i PAPA testiranje najbolja mera prevencije reproduktivnog zdravlja; HPV tipizaciju i anti HPV vakcinu kao najznačajnije preventivne mere navodi samo 10 (6.7%) od ukupnog broja ispitanika (χ2 = 8.541; DF= 2; p= 0.014). Razlika u načinima informisanja naših studenata o HPV je značajna: 1/3 studenata ispitivane grupe se informiše putem interneta, 1/3 putem štampe, 1/5 prati radio/tv emisije, a 1/10 studenata je informacije dobila od zdravstvenih radnika. Studenti kontrolne grupe se najčešće informišu putem interneta, 23( 42.6%), štampu prati 20 (37.0 %) studenata, radio/tv kao vid informisanja koristi 6 (11.1%), a od zdravstvenih radnika informacije je dobilo samo 5 (9.3%) studenata.
U tabeli 2. prikazani su tačni odgovori studenta ispitivane i kontrolne grupe. Značajno više studenata kontrolne grupe, 22 (40.7%), znalo je da identifikuje tipove HPV kao uzročnike cervikalnog karcinoma, u odnosu na 6 (11.3%) studenata ispitivane grupe (χ2=12.692; DF=2; p=0.002). Viši nivo znanja o registrovanim antiHPV vakcinama imali su takođe studenti kontrolne grupe, 31 (57.4% ), prema 3 (5.7%) studenata ispitivane grupe (χ2=16.299; DF=2; p<0.001.
Nema značajne razlike u znanju o zaštitnoj ulozi kondoma od HPV infekcije, 30 (55.5%) studenata kontrolne grupe, u odnosu na 26 (49.1%) studenata ispitivane grupe, znali su da kondom ne pruža adekvatnu zaštitu od infekcije HPV. Neočekivano je što je više studenata ispitivane grupe, 24 (45.3%), u odnosu na 9 (16.7%) studenta kontrolne grupe, imalo svest da je antiHPV vakcina nedovoljno ispitana (χ2=11,701; DF=2; p<0.001), kao i da je 38 (71.7%) studenata ispitivane grupe imalo saznanja o redovnim ginekološkim pregledima i PAPA testiranju kao najboljem vidu prevencije cervikalnog karcinoma, prema 38 (37.0%) studenata kontrolne grupe, koji su smatrali da su pouzdan partner i konzistentna primena kondoma najbolje metode prevencije (χ2=24.864; DF=2; p<0.001). Viši nivo znanja imali su i o ciljnoj populaciji za antiHPV vakcinu; 28(51.8%), prema 17 (32.1%) studenata ispitivane grupe. O ulozi antiHPV vakcine ispravan stav, da antiHPV vakcina štiti samo od odgovarajućih tipova HPV, imalo je 39 (72.2%) studenta kontrolne grupe i 33 (62.3%) studenata ispitivane grupe (χ2=64.280; DF=2; p<0.001).

DISKUSIJA

Ova studija je dizajnirana da ispita razlike u znanju i stavovima studenata o HPV i primeni anti HPV vakcine. Naši studenti su dali ukupno 48.30% tačnih odgovora i tim kvantumom znanja naših studenata o ovoj izuzetno značajnoj oblasti iz domena malignih oboljenja žena ne možemo biti zadovoljni.
Znanja naših studenata o onkogeim tipovima HPV nisu zadovoljavajuća, nešto veći kvantum znanja studenti su pokazali kada se radi o ulozi kondoma u prevenciji cervikalnog karcinoma. Rezultati ıstrazıvanja sa Univerziteta u Rimu, (2010 godine), ukazuju da su znanja studenata o HPV takođe nezadovoljavajuća, što je u skladu sa aktuelnım ıstražıvanjıma, a posebno u poređenju sa rezultatima ıstražıvanja sprovedenim 2008/9 godine, na istom univerzitetu.[10] Slični rezultati su zapaženi i u Grčkoj, gde studenti takođe nisu pokazali znanja o ulozi HPV kao faktora rizika za rak grlića materice. [11]
Kada uporedimo informisanost naših studenata o ulozi anti-HPV vakcine u zaštiti od određenih tipova HPV sa sličnim studijama, ipak možemo biti zadovoljni [11, 12]. Pozitivana stav o vakcinaciji ima svaki drugi naš student, za razliku od adolescenata iz oblasti Milana, koji imaju svest o HPV i vakcinaciji, ali potcenjuju mogućnost HPV infekcije, što je povezano sa nižom sklonosti za vakcinaciju. [12] Kada se radi o mortalitetu od raka grlića materice, Srbija je sa standardizovanom stopom mortaliteta od 10.1 na drugom mestu. [2] Imajući u vidu ovakvo činjenično stanje o cervikalnom karcinomu i o tome da se Nacionalni skrining program za prevenciju cervikalnog karcinoma još uvek ne sprovodi, veliki je značaj poznavanja mera prevencije, posebno kod populacije mladih. Značaj i ulogu medicinskih sestara u programima prevencije cervikalnog karcinoma ispitivali su i istraživači iz državne bolnice u Bruklinu. Kako je dužina preživljavanja značajno kraća za mlađe starosne grupe žena, značajno je razviti sveobuhvatne programe prevencije cervikalnog karcinoma za ove grupe žena. [13] Po rezultatima Nacionalnog istraživanja zdravlja 2006. godine, u Srbiji je samo 2% žena bilo obuhvaćeno organizovanim skrining programmom; samoinicijativno je PAPA skrining uradila svaka 3. žena (29.6%), a ostale su to uradile u okviru oportunog skrininga, odnosno prilikom ginekološkog pregleda. [14]
Od mera primarne prevencije, vakcinacija ima značajnu ulogu, ali tek svaki deseti naš student bi preporučio mladima vakcinaciju kao meru prevencije. Neke studije su ispitivale komplikacije i negativna dejstva antiHPV vakcinacije. Svaka druga grčka studentkinja nije bila spremna da prihvati anti-HPV vakcinu zbog informacija o ozbiljnim neželjenim efektima.[15] Japanski istraživači su ispitivali ekonomske efekte i potvrdili isplativost primene anti-HPV vakcine i nje-nu implementaciju u cilju smanjenja morbiditeta od cervikalnog karcinoma za žene do 45 godina života. [6] S toga se nameće potreba da proizvođači i promoteri anti-HPV vakcine, kao i zdravstveni radnıci, posebno ginekolozi, treba da promovišu anti-HPVvakcinu kao vakcinu koja indukuje imuni odgovor (pretežno humoralni), specifican za određene tipove HPV-a [7, 16, 17].

ZAKLJUČAK

Znanje studenata, kao i nivo svesti o HPV infekciji, nije zadovoljavajuće u ispitivanoj populaciji. Akcenat treba staviti na funkcionalno učenje, kako bi studenti implementirali svoja znanja u praksi i na taj način dali doprınos smanjenju incidence ove virusne infekcıje u našoj sredini, kao i smanjenju morbıditeta i mortaliteta žena od raka grlića materice.

LITERATURA

1. Ferlay J, Shin HR, Bray F et al. GLOBOCAN 2008, Cancer Incidence and Mortality Worldwide: IARC Cancer Base No.10 [Internet]. Lyon, France: International Agency for Research on Cancer; 2010. Available from: http://globocan.iarc.fr.
2. Arbyn M, Primic-Zakelj M, Raifu AO, Grce M, Paraskevaidis E, Diakomanolis E et al. The burden of cervical cancer in southeast Europe at the beginning of the 21st century. Coll Antropol 2007; 31(2):7-10.
3. Smith JS, Green J, Berrington de Gonzalez A, Appleby P, Peto J, Plummer M et al. Cervical cancer and use of hormonal contraceptives: a systematic review. Lancet 2003; 361(9364): 1159-67.
4. WHO/ICO Information Centre on HPV and Cervical Cancer (HPV Information Centre). Human Papillomavirus and Related Cancers in Serbia. Summary Report 2010.
5. Markovic M, Kesic V, Topic L, Matejic B. Barriers to cervical cancer screening: A qualitative study with women in Serbia. Journal of B.U.ON. 2009;14(1):93-96.
6. Sasagawa K, Fukuda T, Kriekinge G, Demarteau N. Cost-effectiveness analysis of prophylactic cervical cancer vaccination in Japanese women. International Journal of Gynecological Cancer 2010; 20(3):385-392.
7. Wang KL. Human papillomavirus and vaccination in cervical cancer. Taiwan J Obstet Gynecol 2007; 46(4):352-62.
8. Duval B, Gilca V, Boulianne N, Pielak K, Halperin B, Simpson MA et al. Cervical cancer prevention by vaccination: nurses' knowledge, attitudes and intentions. J Adv Nurs 2009; 65(3):499-508.
9. Radulovic S, Brankovic-Magic M, Malisic E, Jankovic R, Dobricic J, Plesinac-Karapandzic V et al. Therapeutic cancer vaccines in cervical cancer: phase I study of Lovaxin-C. J BUON 2009;14 Suppl 1:S165-8.
10. Meleleo C, Sorbara D, Serino L, Di Rita R, Laudati F, Papa R et al. Survey among female university students on HPV infection epidemiology and prevention. Ig Sanita Pubbl 2010; 66 (4):563-8.
11. Dinas K, Nasioutziki M, Arvanitidou O, Mavromatidis G, Loufopoulos P, Pantazis K et al. Awareness of human papillomavirus infection, testing and vaccination in midwives and midwifery students in Greece. J Obstet Gynaecol 2009;29(6):542-6.
12. Pelucchi C, Esposito S, Galeone C, Semino M, Sabatini C, Picciolli I et al. Knowledge of human papillomavirus infection and its prevention among adolescents and parents in the greater Milan area, Northern Italy. BMC Public Health 2010; 28(10):378.
13. Kaplan M. Investigation of age as a prognostic factor in early stage invasive cancer of the cervix. Implications for nursing. Cancer Nurs 1989;12(3):177-82.
14. Ministarstvo zdravlja Republike Srbije. Nacionalno Istraživanje zdravlja stanovnika za stanovništvo Republike Srbije 2006 (bez podataka za Kosovo I metohiju). Osnovni rezultati (na srpskom); 2006. p.494-530.
15. Bakogianni GD, Nikolakopoulos KM, Nikolakopoulou NM. HPV vaccine acceptance among female Greek students. Int J Adolesc Med Health 2010; 22(2):271-3.
16. Kim SY, Sweet S, Chang J, Goldie SJ.Comparative Evaluation of the Potential Impact of Rotavirus versus HPV Vaccination in GAVI-Eligible Countries: A Preliminary Analysis Focused on the Relative Disease Burden. BMC Infect Dis 2011; 11(1):174.
17. Perovic MV, Berisavac MJ, Kuljic-Kapulica N, Jovanovic T. High-risk human papillomavirus (HPV) types in patients with squamous intraepithelial lesions (SIL). Eur J Gynaecol On col 2003;24(2):178-80.